|
 
Wielkanoc to jedno z najpi�kniejszych �wi�t chrze�cija�skich.
W Wielk� Niedziel� dzwony w ko�ciele og�aszaj� �wiatu, �e Chrystus zmartwychwsta�.
Ca�a rodzina zasiada do uroczystego �niadania.
Na wielkanocnym stole stoi koszyczek, a w nim cukrowy baranek, pisanki i pokarmy po�wi�cone
w Wielk� Sobot�. Wszyscy dziel� si� jajkiem, �ycz�c sobie pomy�lno�ci, zdrowia i b�ogos�awie�stwa
Bo�ego.
Z Wielkanoc� wi��e si� wiele pi�knych legend i ludowych zwyczaj�w. Przypomnijmy niekt�re
z nich, te zwi�zane z .. jajkiem.
W�a�nie ono, raz w roku, na Wielkanoc, wyst�puje w g��wnej roli!
"JAJKOWE" PRZES�DY
Jajko - to znak wszelkiego pocz�tku, narodzin i zmartwychwstania.
W ludowych wierzeniach jajko by�o lekarstwem na choroby, chroni�o przed po�arem i z�ymi duchami,
zapewnia�o urodzaj w polu i ogrodzie, a nawet powodzenie w mi�o�ci. Wierzono, �e jajko ma znaczenie
magiczne, dlatego u�ywano go jako kamienia w�gielnego przy budowie nowych dom�w. Taczanie jaja po ciele
chorego mia�o "wlewa�" w niego nowe si�y. Noworodka my�o si� w wodzie, do kt�rej wk�adano,
poza innymi przedmiotami maj�cymi zapewni� szcz�cie i bogactwo, r�wnie� jajo. Wydmuszki pisanek
wielkanocnych po�o�one pod drzewami owocowymi mia�y chroni� je przed szkodnikami. Wierzono, �e wrzucone w
p�omienie ugasz� po�ar. �wi�conym jajkiem dotykano zwierz�t gospodarskich - co mia�o ochroni� przed
chorobami. Pisank� zakopywano pod progiem domu w celu zagrodzenia dost�pu si�om nieczystym.
W mitologiach wielu lud�w mo�na znale�� opowie�� o jaju, z kt�rego powsta� �wiat. Jajko uwa�ano r�wnie�
za symbol zmartwychwstania, ukrytego w zarodku nieustannie odradzaj�cego si� �ycia w przyrodzie,
tajemniczej si�y istnienia. Z jajka wykluwa si� kurczak, kt�ry jest symbolem nowego �ycia.
 
SK�D WZI�� SI� ZWYCZAJ MALOWANIA JAJ?
Podanie greckie z X wieku zapewnia, �e zwyczaj malowania jaj na Wielkanoc zapocz�tkowa�a Maria
Magdalena, kt�rej przy grobie Chrystusa ukaza� si� anio� i powiedzia�: "Nie p�acz, Maryjo! Chrystus
zmartwychwsta�". Uradowana pobieg�a do domu i ze zdziwieniem stwierdzi�a, �e wszystkie jajka, jakie mia�a
w misce, zabarwi�y si� na czerwono. Wynios�a je na drog� i podarowa�a przechodz�cym w�a�nie aposto�om.
Oznajmi�a przy tym nowin� o zmartwychwstaniu. Czerwone jajka zamieni�y si� w ptaki, kt�re, �wierkaj�c,
wyfrun�y z r�k aposto��w i unios�y w niebo. Odczytano to jako znak, �e po �mierci nast�puje
zmartwychwstanie i nowe �ycie.
 
Zwyczaj zdobienia jaj i wykorzystywania ich w celach magicznych si�ga staro�ytno�ci. Wykorzystywano je w
obrz�dach pogrzebowych i zwi�zanych z kultem zmar�ych. Najstarsze pisanki - datowane na III w. -
odnaleziono w grobowcach i wykopaliskach w Asharah na Bliskim Wschodzie. Sztuka zdobienia jajek znana by�a
Egipcjanom, Persom, Chi�czykom, Fenicjanom, Grekom i Rzymianom. Najdawniejsze polskie pisanki pochodz� z X
w., cho� przyjmuje si� powszechnie, �e zdobienie jaj by�o znane S�owianom ju� wcze�niej. Fragmenty
najstarszych pisanek odnaleziono pod Wroc�awiem i Opolem.
CO MO�NA ZROBI� Z PISANK�
Pisanki dawano w podarunku jako dow�d �yczliwo�ci i sympatii. Dostawali je cz�onkowie rodziny,
dzieci chrzestne, osoby zaprzyja�nione. Je�li ch�opakowi podoba�a si� jaka� panna, oznajmia� jej o tym,
wr�czaj�c pisank�. Je�eli dziewczyna j� przyj�a i w zamian da�a swoj�, znaczy�o to, �e odwzajemnia
uczucia kawalera. Ale tylko panny na wydaniu mog�y robi� pisanki!
" Kogo kocham i mi�uj�, temu jajko podaruj�."
Pisanki nosi�o si� nawet na cmentarze, gdzie k�adziono je na groby bliskich.
Pe�ni�y one te� rol� wykupu w obrz�dach wielkanocnych, np. w czasie smagania, dyngusu, chodzenia z
barankiem lub kurkiem.
 
Panna mog�a dosta� tak�e s�odkie jajo z czekolady i marcepanu - czasem znajdowa�a w nim pier�cionek z
brylantem, ofiarowany przez adoratora. Tak od XVIII w. obdarowywano si� w wytwornym towarzystwie. Najbardziej
kosztowne s� ze z�ota, przyozdobione szlachetnymi kamieniami. Francuski jubiler Faberge produkowa� takie
ekskluzywne egzemplarze na zam�wienie cara Rosji. Pierwsze "jajko" zosta�o zam�wione przez cara
Aleksandra III w 1885 r. i sta�o si� w�asno�ci� carycy El�biety. Dla mniej wymagaj�cych s� jaja z
drewna, porcelany i gliny.
|
|
Cho� pisanki z Cepelii
S� sto�u ozdob�,
Ja tam wol� pisanki
W�asnego wyrobu.
Tadeusz Fangrat "Pisanki"
|
|
Pisanki s�u�y�y do zabawy w "taczanki". Turla�o si� po stole malowane jaja, zderzaj�c je ze sob�.
Wygrywa� ten, czyja pisanka pozosta�a niest�uczona. Znana te� by�a zabawa polegaj�ca na turlaniu jajek z
opartej o ziemi� deseczki. Wygrywa�o jajko, kt�re potoczy�o si� najdalej.
Jak pisze Kad�ubek — "Polacy z dawien dawna (...) bawili si� z panami swymi jak z
malowanymi jajkami". Owa zabawa, nazywana "na wybitki", "w bitki" lub "walatka",
polega�a na uderzaniu jednej pisanki o drug� — wygrywa� ten, kto st�uk� jajko przeciwnika.
"Zwyczaj malowania jaj wielkanocnych by� powszechny w narodzie" — pisze Gloger w
"Encyklopedii staropolskiej" i podaje r�ne sposoby, do dzi� zreszt� stosowane, przygotowywania
pisanek i kraszanek.
"Rysuj� jajko rozpuszczonym woskiem, aby farba miejsc powoskowanych nie pokry�a. Rysowanie zowi� «pisaniem»,
st�d nazwa «pisanki», tak jak dawnych «dzban�w pisanych» (...). Upowszechnione desenie maj� swe nazwy
od wzor�w i podobie�stw, rysuj� wi�c w ga��zki, w drabinki, w wiatraczki, w jab�uszka, w serduszka, w
kurze �apki itd. Jako narz�dzi do pisania u�ywaj� szpilek, igie�, kozik�w, szyde�, s�omek i
drewienek".
  
RODZAJE JAJ WIELKANOCNYCH
Nazwy jaj wielkanocnych zale�� od sposobu ich barwienia.
Kraszanki - jajka o czerwonej barwie, od staropolskiego s�owa "krasi�" - barwi�, upi�ksza�.
Malowanki - jajka jednobarwne o innych kolorach.
Skrobanki - na jednolitym tle kraszanki lub malowanki wyskrobuje si� wzorek (np. szpilk�).
Wyklejanki - jajka z naklejonym obrazkiem z listk�w, sitowia, w��czki itp.
Nalepianki - jajka ozdobione nalepionymi na skorupk� r�nobarwnymi wycinkami z papieru.
Pisanki - przed zanurzeniem jajka w barwnym roztworze robi si� na nim wzory woskiem. Tam, gdzie
by� wosk, zostawa� bia�y, niepomalowany �lad na kolorowym tle. Dawniej po naniesieniu wzoru na skorup�
jajka, farbowano je u�ywaj�c naturalnych barwnik�w, kt�re dawa�y pi�kne kolory. I tak kolor zielony
uzyskiwano z listk�w m�odego �yta, kolor czerwonawo-��ty z �usek cebuli, kolor ciemnobr�zowy i czarny
z kory �liwy lub olchy, kolor czerwony uzyskiwano dzi�ki burakom a kolor niebieski z p�atk�w kwiatu b�awatka.
Po wykonaniu wzoru woskiem i zabarwieniu skorupy, z wysuszonego jajka �cierano wosk uzyskuj�c zaplanowane,
bia�e wzory, tworz�ce pi�kn�, dwubarwn� pisank�.
Pisanki, kraszanki, malowanki mia�y sens symboliczny. Uwa�ano, �e malowanie jaj jest jednym z warunk�w
istnienia �wiata. Ich zdobieniem we wzory geometryczne lub ro�linne zajmowa�y si� dawniej tylko kobiety,
kt�re wyp�dza�y z izby ka�dego przybysza p�ci m�skiej i odczynia�y urok, kt�ry m�g� rzuci� na
pisanki i jeszcze nie ozdobione jajka:
S�l tobie w oczach, kamie� w z�bach. Jak ziemia woskowi nie szkodzi, tak twoje oczy niech nie szkodz�
pisankom.
Barwy pisanek maj� swoje symboliczne znaczenie; tak wi�c fioletowa i niebieska oznacza �a�ob� i Wielki
Post, czerwona - krew Chrystusa przelan� na krzy�u za nasze grzechy, a zielona, br�zowa i ��ta - rado��
ze zmartwychwstania.
PISANKOWE ZWYCZAJE
W r�nych krajach �wi�towanie z jajkami wygl�da inaczej. W Holandii dzieci szukaj� jajek ukrytych w
domu, we Francji - w ogrodzie. W Niemczech pomalowane na zielono jajka wr�cza si� przyjacio�om, w Szwecji
za� ca�a rodzina z ochot� bawi si� w "taczanki".
W Bu�garii czerwone wielkanocne jajka maluje si� w Wielki Czwartek albo w Wielki Pi�tek. Pierwszym
umalowanym na czerwono jajkiem babcia kre�li znak krzy�a na czo�ach dzieci, �eby by�y zdrowe i rumiane
przez ca�y rok. To jajko k�adzie si� przed domow� ikon�, w skrzyni z wianem dziewczyny albo zakopuje si�
na �rodku pola, �eby chroni�o je przed gradem.
 
|
|
Patrzcie,
Ile na stole pisanek!
Ka�da ma oczy
Malowane,
Naklejane.
Ka�da ma u�miech
Kolorowy
I le�y na stole grzecznie,
�eby si� nie pot�uc
Przypadkiem
W dzie� �wi�teczny.
Ale pami�tajcie!
Pisanki
Nie s� do jedzenia.
Z pisanek si� wykluj�
�WI�TECZNE �YCZENIA.
Dorota Gellner "Pisanki"
|
�YCZYMY WESO�YCH PISANEK W KOLORACH T�CZY
I �WI�TECZNEGO U�MIECHU!
Bibliografia:
wersja spakowana w formacie Microsoft Word (579 KB)
dzia�: Kr�tkie gazetki na d�ugie przerwy
|
