|
Scenariusz wystawy przygotowanej przez bibliotekę szkoln± ZSLiE nr 1 w Warszawie 2004 - rok Armii Krajowej i
powstania warszawskiego
"Pamięci poległych żołnierzy Powstańczej Warszawy
W uznaniu dla żyj±cych
Z myśl± o młodym pokoleniu"
Adresat: uczniowie Zespołu Szkół Licealnych i Ekonomicznych nr 1 w Warszawie, nauczyciele,
rodzice
Czas trwania: wrzesień 2004 - czerwiec 2005 r.
Opracowanie: Krystyna Deutschman
Miejsce ekspozycji: sala konferencyjna
Cele wystawy:
- uczczenie 60 rocznicy Powstania Warszawskiego
- rozpropagowanie wśród młodzieży informacji o Armii Krajowej i Powstaniu Warszawskim
- przybliżenie młodzieży i dorosłym wiedzy o życiu mieszkańców oraz walce żołnierzy Armii Krajowej
w czasie trwania Powstania Warszawskiego
- wychowanie młodzieży w duchu patriotyzmu
- zachowanie pamięci o bohaterach Powstania Warszawskiego
- promocja szkoły
Materiały:
Ksi±żki:
- Bartelski L. M., Bukowski T., Warszawa w dniach Powstania 1944, Warszawa 1980
- Braun S. "Kris", Reportaże z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1983
- Kopf S., Dni Powstania. Kronika fotograficzna walcz±cej Warszawy, Warszawa 1984
- Kopf S., 63 dni, Warszawa 1994
- Plakaty powstańczej Warszawy, oprac. S. "Miedza" Tomaszewski, Warszawa 1986
- Tomaszewski J., Epizody Powstania Warszawskiego, Warszawa 1979
fotografie: Tadeusza Bukowskiego, Sylwestra Brauna ps. "Kris", Jerzego Tomaszewskiego i Jerzego
Zarzyckiego
- plakaty powstańcze - autorami reprodukowanych plakatów s± artyści plastycy, żołnierze AK:
Mieczysław Jurgielewicz, Edmund Burke, Henryk Chmielewski oraz Stanisław Miedza-Tomaszewski
- portrety: gen. Stefana "Grota" Roweckiego oraz gen. Tadeusza "Bora" Komorowskiego
cytaty
przysięga żołnierzy Armii Krajowej
wiersze
Układ wystawy:
- Portrety:
- gen. Tadeusz Komorowski ps. "Bór" - rys. Janusz Królikowski 1992
- gen. Stefan Rowecki ps. "Grot" - rys. Janusz Królikowski 1993
- Przysięga żołnierzy Armii Krajowej:
W obliczu Boga Wszechmog±cego
i Najświętszej Maryi Panny,
Królowej Korony Polskiej,
Przysięgam być wierny ojczyźnie mej,
Rzeczpospolitej Polskiej.
Stać na straży Jej honoru,
o wyzwolenie z niewoli
walczyć ze wszystkich sił,
aż do ofiary mego życia.
Prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej,
Naczelnemu Wodzowi
i wyznaczonemu przezeń
Dowódcy Armii Krajowej
będę bezwzględnie posłuszny,
a tajemnicy niezłomnie dochowam,
cokolwiek by mnie spotkać miało.
Tak mi dopomóż Bóg.
- Wiersze:
1)
Któż wam wyśpiewa pieśń, kiedy pierś ściśnięta.
Któż wam wystawi pomników monument.
Ziemia czarna została, ziemia prochem święta
I historii okrutnej strzępiasty dokument.
Czasem pamięć zarośnie, boleść w śmiech się
[zamieni...
Piorun ciemność rozświetli, obraz blady pokaże.
Krew się już nie sczerwieni, popiół zmiot±
[grabarze...
Nie żegnały was werble i nie biły wam dzwony.
Kiedy w otchłań rzucały czarne śmierci ramiona.
Noc± płomień wam świecił, pożeraj±c miliony.
Ludzkich cierpień historia skończona.
Stanisław Lech Zelle
2)
Przyśniła się dzieciom Polska,
Czekana od tylu lat,
Za któr± walczył nasz ojciec,
Za któr± gin±ł dziad.
Przyśniła się dzieciom Polska,
W purpurze żołnierskiej krwi,
Szła z pola bitym gościńcem,
Szła i pukała do drzwi.
I poszli chłopcy w okopy,
Przypadli Polsce do nóg,
Będ± walczyć za sprawę,
"Tak mi dopomóż Bóg!"
(Autor nieznany)
3)
Czerwona Zaraza
Czekamy ciebie, czerwona zarazo,
Byś wybawiła nas od czarnej śmierci,
Byś kraj nam przedtem przedarłszy na ćwierci
Była zbawieniem, witamy z odraz±.
Czekamy na ciebie, ty potęgo tłumu
Zbydlęciałego pod swych rz±dów knutem,
Byś nas rozgniotła swym podkutym butem
I nas zalała swych haseł poszumem.
Czekamy ciebie nie dla nas żołnierzy,
Dla naszych rannych - mamy ich tysi±ce
I dzieci tu s± i matki karmi±ce,
A po piwnicach śmierć czarna się szerzy.
Już miesi±c mija od powstania chwili...
Łudzisz nas czasem swoich dział łoskotem
Wiedz±c, jak ciężko będzie znowu potem
Powiedzieć sobie, że z nas znów zakpili.
Legł± twa armia zwycięska, czerwona
U stóp łun jasnych płon±cej Warszawy
I ścierwi± duszę syci bólem krwawym
Garstki szaleńców, co na gruzach kona.
O, gdybyś wiedział, jak to strasznie boli
Nas dzieci Wolnej, Niepodległej, ¦więtej
Wyszedłszy z jarzma wiekowej niewoli
Skuwać się w pęta łaski twej przeklętej.
O, gdybyś wiedział, ojców naszych kacie
Sybirskich więzień ponura legendo
Jak twoj± "dobroć" wszyscy sławić będ±,
Wszyscy Słowianie, wszyscy twoi bracia.
My wci±ż czekamy, ty zwlekasz i zwlekasz
Ty się nas boisz i my wiemy o tem.
Chcesz, byśmy wszyscy legli tu pokotem,
Naszej zagłady pod Warszaw± czekasz.
O, gdybyś wiedział nienawistny zbawco,
Jakiej ci śmierci życzymy w podzięce
I jak bezsilne zaciskamy ręce
Pomocy prosz±c na ojczystym progu.
I za te zgliszcza, Katynia mogiły
Z krwi naszej Polska wielka się odrodzi,
Lecz ty nie będziesz po niej chodził
Czerwony władco rozbestwionej siły.
Wiersz napisany
Pod koniec sierpnia 1944 r.
Przez pchor. Józefa Szczepańskiego
Ps. "Ziutek"
- Cytaty:
"Mamy w tym kraju jeden punkt, z którego pochodzi wszystko zło: to Warszawa. Gdybyśmy nie mieli
Warszawy w Generalnym Gubernatorostwie, to nie musielibyśmy walczyć z tyloma trudnościami. Warszawa jest i
pozostanie ogniskiem zamętu, punktem, z którego rozprzestrzenia się niepokój w tym kraju"
Hans Frank
Z przemówienia do oficerów
Luftwaffe z 14.XII.1943r.,
"Dziennik Hansa Franka"
"Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców, Warszawa ma być zrównana z
ziemi± i w ten sposób ma być stworzony zastraszaj±cy przykład dla całej Europy"
Wspólny rozkaz
Hitlera i Himmlera
Z dnia 1 sierpnia 1944r.
"Co za naród! Ta Polska poprzez swoje dzieje nieustannie najeżdżana, okupowana, rozdarta, jej granice
zniesione, życie narodowe zdławione, a jednak duch tego narodu przetrwał wieki i jak płomień wci±ż bije
w górę z popiołów i zgliszcz. Im groźniejsza nawałnica, tym większy żar"
Goebbels
"Rosja zachęcała Polskę do Powstania, ale niestety Rosjanie ponieśli porażkę u bram Warszawy.
Pojawiły się pogłoski, że wojska sowieckie rozmyślnie wstrzymały swój pochód, aby Polacy i Niemcy
wzajemnie się pozabijali. Polacy nazwali Rosjan zdrajcami. Łatwo jest zrozumieć rozgoryczenie ludzi, którzy
walcz± w Warszawie na śmierć i życie. Kiedy Brytyjczycy zrzucali broń Warszawie, Rosjanie odmówili im
prawa l±dowania w Rosji. Nieporozumienie doszło do punktu szczytowego. To, że sprawa zaszła tak daleko,
nie przysparza chluby rz±dom brytyjskiemu i amerykańskiemu. Polska wykazuje duż± ugodowość, a Rosja nie
ma powodów do nieufności w stosunku do Polski. Utrzymanie pełnego zaufania pomiędzy trzema mocarstwami
jest warunkiem bezpieczeństwa dla całego świata, od czego zależy również byt Polski."
Fragment artykułu
zamieszczonego w "Timesie"
z 30 sierpnia 1944 r.
"Wcześniej czy później prawda o garstce przestepców, którzy wszczęli awanturę warszawsk± w celu
uchwycenia władzy, stanie się wszystkim znana. Ludzie ci wykorzystali ufność warszawia, rzuciwszy welu
niemal bezbronnych przeciwko niemieckim aratom, czołgom i lotnictwu. Powstała sytuacja, w której każdy
następny dzień wykorzystuj± nie Polacy dla sprawy wyzwolenia Warszawy, lecz hitlerowcy, którzy nieludzko
morduj± ludność Warszawy."
Wypowiedź Stalina
z 25 sierpnia 1944 r.
-
Plakaty:
- Autor nieznany
Niech żyje Rz±d Rzeczypospolitej.
Cześć walecznej Armii Krajowej
1.VIII.1944 r.
powstał pod koniec lipca 1944 r. na zlecenie Departamentu Informacji Delegatury Rz±du AK, drukowany w różnych
formach i kolportowany od 1 sierpnia 1944 r. równolegle z plakatem "Do broni"
- Mieczysław Jurgielewicz, Edmund Burke
Do broni w szeregach AK
powstał w połowie lipca 1944 r. na zlecenie IV Wydziału Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i
Propagandy AK; rozlepiany na ulicach Warszawy w lipcu 1944 r.
- Autor nieznany
Walcz±cym cześć - poległym hołd
powstał w pracowni przy ul. Wilczej na przełomie sierpnia i września 1944 r. na zlecenie IV Wydziału
Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany w ¦ródmieściu rysunek powielany przez
kalkę na brystolu, podmalowany ręcznie.
- Autor nieznany
Chwała
Powstał w pracowni przy ul. Wilczej pod koniec sierpnia 1944 r. na zlecenie IV Wydziału
Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany w ¦ródmieściu
- Autor nieznany
Oto dziś dzień krwi i chwały
powstał w pracowni przy ul. Wilczej na przełomie sierpnia i września 1944 r. na zlecenie IV Wydziału
Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany w ¦ródmieściu
- Stanisław Tomaszewski-Miedza
Walcz±c z ogniem bronisz Warszawy.
Walka z ogniem to akcja bojowa.
powstał w pracowni przy ul. Górskiego 11 sierpnia 1944 r. na zlecenie IV Wydziału Prasowo-Wydawniczego
Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany tylko w ¦ródmieściu
- Witold Chmielewski
Każdy pocisk jeden Niemiec
powstał w pracowni przy ul. Górskiego w połowie sierpnia 1944 r. na zlecenie IV Wydziału
Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i Propagandy AK
- Autor nieznany
(Powstaniec niszcz±cy godło hitleryzmu)
plakat bez tekstu, powstał w pracowni przy ul. Wilczej we wrześniu 1944 r. na zlecenie IV Wydziału
Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany w ¦ródmieściu.
- Zgrupowanie "Rafałki"
Gaduła. Żołnierz AK nie jest plotkarzem
plakat projektowany i powielany przez chłopców ze zgrupowania "Rafałki" w kwaterze przy ul.
Smulikowskiego; kolportowany tylko na Powiślu
- Władysław Sosnowski z Szarych Szeregów, ps. Nemo
Warszawskie dzieci pójdziemy w bój
powstał na przełomie sierpnia i września 1944 r.; kolportowany głównie w ¦ródmieściu, poza tym na
Tamce i częściowo na Woli..
- Autor nieznany
(Czołg i żołnierz)
plakat bez tekstu, powstał w pracowni przy ul. Wilczej we wrześniu 1944 r. na zlecenie IV Wydziału
Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany w ¦ródmieściu.
- Stanisław Tomaszewski-Miedza
W walce - odwet za krew tysięcy Polaków
powstał w pracowni przy ul. Górskiego w nocy z 22 na 23 sierpnia 1944 r. na zlecenie IV Wydziału
Prasowo-Wydawniczego Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany w ¦ródmieściu, na Woli, pewna ilość
przerzucona w rejon ul. Mokotowskiej
- Stefan Bernaciński ps. Budrys
Nie jesteśmy sami
powstał w sierpniu 1944 r. na zlecenie dowództwa Armii Ludowej; kolportowany na Starówce, na terenie płn.
Warszawy, pewna ilość na Woli.
- Stefan Bernaciński ps. Budrys
W jedności zwycięstwo, AL, AK, BCH
powstał w sierpniu 1944 r. na zlecenie dowództwa Armii Ludowej; kolportowany na Starówce, w niewielkiej
ilości przerzucony do ¦ródmieścia i płn. Warszawy.
- Stanisław "Miedza" Tomaszewski
Tygrys do budy
powstał w pracowni przy ul. Górskiego we wrześniu 1944 r. na zlecenie IV Wydziału Prasowo-Wydawniczego
Biura Informacji i Propagandy AK; kolportowany w ¦ródmieściu, głównie na Krakowskim Przedmieściu i Nowym
¦wiecie.
- Fotoreportaż z Powstania Warszawskiego
- Oddziały rozbitej armii niemieckiej przeci±gaj± przez Warszawę
- Riksze na ulicy Litewskiej
- Warszawski tramwaj
- Mali harcerze pełnili z zapałem służbę gońców roznosz±c prasę powstańcz±. Na zdjęciu bracia
Jeleniewiczowie - "Żbik" i "Ryś" z Harcerskiej Poczty Polowej, Powiśle - Tamka.
- Wybitny chirurg dr Józef Kubiak przeprowadza operację w swoim gabinecie przy ulicy Dobrej. Pomaga mu
szwagierka pani ...Stadnicka, asystuje dr Biedziński.
- Młodzi powstańcy z grupy "Rafałków"
- Nabożeństwo w pierwszych dniach powstania w kaplicy na ulicy Okólnik.
- Plakaciarz powstańczy ze ¦ródmieścia - Północ.
- Młodociany powstaniec z grupy "Rafałków".
- Posterunek przed kwater±.
- Teatrzyk powstańczy "Kukiełki pod barykad±"
- Ogłoszenia i plakaty zawsze budziły zrozumiałe zainteresowanie.
- Powstańcze plakaty.
- Skrzynka Harcerskiej Poczty Polowej
- Skrzynki były rozmieszczone po całym mieście. Jedna z nich na ulicy ¦więtokrzyskiej przy gmachu
poczty.
- Harcerz - listonosz Stasiek przekazuje dziewczętom listy.
- Harcerze na ulicy ¦więtokrzyskiej czekaj± na dyspozycje.
- Harcerze z Szarych Szeregów: Tadeusz Jarosz ps. "Topaz" oraz Andrzej Heppen ps. "Stasiek"
wybieraj± listy ze skrzynki.
- Młodociani towarzysze broni oddaj± hołd poległemu druhowi Zbigniewowi Banasiowi.
- ¦ródmieście - Północ było pokryte przejściami osłaniaj±cymi przed ostrzałem.
- ¦ródmieście - Północ. Przenoszenie żołnierskiej bielizny z pralni do magla.
- Podczas powstania działały także punkty usługowe.
- Ulica ¦więtokrzyska. Jeńcy niemieccy zabezpieczaj± bramę domu pod numerem 41 przed ewentualnymi
wypadami hitlerowców.
- Kapelan żegna poległego powstańca.
- Samotny grób na Górnym Czerniakowie.
- Przyjazna rozmowa przy barykadzie przy ulicy Dobrej.
- Ulica Chmielna 7.
- Powstańcy ze zgrupowania Radosława
- Barykada przy placu Napoleona (obecnie pl. Powstańców Warszawy).
- Gmach Filharmonii
- Radiostacja powstańcza "Błyskawica" i apel "Ż±damy amunicji"
- Sanitariuszka Małgorzatka
- Gen. Tadeusz "Bór" Komorowski podczas rozmów z Niemcami
- Żołnierze Armii Krajowej id± do niewoli
- Strzaskane mosty - ¦rednicowy i Poniatowskiego.
- Na gruzach Zamku Warszawskiego.
- Ruiny ulicy Solec.
- Grób żołnierzy batalionu "Chrobry I" na ulicy Długiej.
- Rynek Starego Miasta.
- Ruiny kościoła Panny Marii od strony Wybrzeża Gdańskiego.
Selektywne zestawienie bibliograficzne:
- Abramow-Nawerly J., Lwy mojego podwórka, Warszawa 2001
- Bartelski L. M., Mokotów 1944, Warszawa 1971
- Bartelski L. M., Walcz±ca Warszawa, Warszawa 1983
- Bartelski L. M., Bukowski T., Warszawa w dniach Powstania 1944, Warszawa 1980
- Bartoszewski W., Prawda o von dem Bachu, Warszawa-Poznań 1961
- Białoszewski M., Pamiętnik z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1970
- Bielecki R., "Gustaw" - "Harnaś" dwa powstańcze bataliony, Warszawa 1989
- Borkiewicz A., Powstanie Warszawskie 1944, Warszawa 1957
- Braun S. "Kris", Reportaże z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1983
- Broniewski S. "Stefan Orsza", Całym życiem: Szare Szeregi w relacji naczelnika, Warszawa 1984
- Ciechanowski J. M., Powstanie Warszawskie, Warszawa 1984
- Czerski A., Najmłodsi żołnierze walcz±cej Warszawy, Warszawa 1971
- Dunin-W±sowicz K., Na Żoliborzu 1939-1945, Warszawa 1984
- Dzier T., Myśmy tu zawsze byli... Dziennik z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1982
- Filipowicz J., Miałem wtedy 14 lat, Warszawa 1972
- Generał Stefan Rowecki "Grot" w relacjach i w pamięci zbiorowej, red. A. K. Kunert i T.
Szarota, Warszawa 2003
- Generał Tadeusz "Bór" Komorowski w relacjach i dokumentach, red. A. K. Kunert, Warszawa 2000
- Geneza Powstania Warszawskiego 1944: dyskusje i polemiki, oprac. Grot. L., Warszawa 1984
- Grigo T., Na górnym Czerniakowie, Warszawa 1979
- Jaworska J., Polska sztuka walcz±ca, Warszawa 1976
- Jerzyna Z., Iskr± tylko: poemat dramatyczny w 40-lecie Powstania Warszawskiego, Warszawa 1984
- Kirchmayer J. Powstanie Warszawskie, Warszawa 1960
- Komornicki S., Na barykadach Warszawy, Warszawa 1964
- Komorowski T. "Bór", Armia Podziemna, Londyn 1979
- Kopf S., Dni Powstania. Kronika fotograficzna walcz±cej Warszawy, Warszawa 1984
- Kopf S., 63 dni, Warszawa 1994
- Kostka A., Nadwiślańskie reduty. Czerniaków. Powiśle. Żoliborz, Warszawa 1971
- Kulesza J., Z tasiemk± na czołgi: wspomnienia z walk na Starym Mieście w sierpniu 1944 roku, Warszawa
1984
- Kwiatkowski H., Bomby poszły, Warszawa 1985
- Nowik G., Straż nad Wisł±, Warszawa 2001
- Ostrowska E., W Alejach spaceruj± "Tygrysy": sierpień-wrzesień 1944, Szczecin 1984
- Pełnić służbę...: z pamiętników i wspomnień harcerek Warszawy 1939-1945, Warszawa 1983
- Plakaty powstańczej Warszawy, oprac. S. "Miedza" Tomaszewski, Warszawa 1986
- Podlewski S., Rapsodia żoliborska, Warszawa 1957
- Podlewski S., Wolność krzyżami się znaczy, Warszawa 1989
- Przemyski A. P., Z pomoc± żołnierzom Podziemia, Warszawa 1991
- Rosłoniec W., Grupa "Krybor" Powiśle 1944, Warszawa 1989
- Słownik uczestniczek walk o niepodległość Polski 1939-1945, Warszawa 1988
- Stackiewicz P., Starówka 1944: Zarys organizacji i działań bojowych grupy "Północ" w Powstaniu
Warszawskim, Warszawa 1983
- Stawiński J. S., Opowieści powstańcze: Godzina "W"; Węgrzy; Kanał; Ucieczka; Młodego
Warszawiaka zapiski z urodzin, Warszawa 1984
- Strzembosz T. Szare szeregi jako organizacja wychowawcza, Warszawa 1984
- ¦laski J., Polska Walcz±ca, Warszawa 1985
- ¦wirszczyńska A., Budowałam barykadę, Kraków-Wrocław 1984
- Tomaszewski J., Epizody Powstania Warszawskiego, Warszawa 1979
- Troński S., Tędy przeszła śmierć. Zapiski z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1970
- Urbanek B., Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim 1944, Warszawa 1988
- Witkowski H., "Kedyw" okręgu Warszawskiego AK w latach 1943-1944, Warszawa 1984
- Wróblewski Z., U nas na Starówce, Warszawa 1984
- Wróblewski Z., Pod komend± "Gozdawy 1. O7 - 4. 10. 1944", Warszawa 1989
- Zabłocki J. "Igor", "Jerzyki" z "Miotł±" w tarczy, Warszawa 1994
- Zagórski W., Wicher wolności, Londyn 1957
- Zbrodnie okupanta hitlerowskiego na ludności cywilnej w czasie Powstania Warszawskiego, oprac.
Datner. S., Leszczyński K., Warszawa 1958
- Życie w powstańczej Warszawie sierpień-wrzesień 1944: relacje, dokumenty, oprac. Serwański E.,
Warszawa 1965
- Żenczykowski T., Samotny bój Warszawy, Paryż 1985
Eksponaty prezentowano w postaci fotogramów formatu A4, A3 i A2 i włożono w antyramy. Powieszono je na
jednym poziomie wzdłuż ścian sali konferencyjnej (największa sala w szkole). W sumie przygotowano 65
eksponatów. W maju 2004 r. wystawę prezentowano w siedzibie KM NSZZ "Solidarność" Warszawa ¦ródmieście
przy ul Hożej.
Krystyna Deutschman
Nauczyciel - bibliotekarz
Zespół Szkół Licealnych i Ekonomicznych nr 1
Warszawa
e-mail: [email protected] |
|