Narrator 1:
11 listopada 1918 r. powstała niepodległa Polska. Jednakże Poznańskie, podobnie jak i pozostałe ziemie zaboru
pruskiego: Pomorze i Śląsk nie weszły automatycznie w skład Rzeczypospolitej. Ich powrót do macierzy wiódł
odmiennymi drogami.
Recytator:
Dymy i mgły Europę zasnuwały,
Wracali z frontów żołnierze,
Politycy radzili
Schyleni nad mapami. (...)
Wielkopolsko, czy spadnie na nas wolność
Nagle - jak chmura złotych ptaków?
Kto podaruje nam prawo
Do domu naszego i ziemi?
Czy zerwie się gniew buntowniczy,
Czy wszystko w sercach wygasło?
Kto o swą wolność nie walczy,
Ten widać nie jest jej wart.
Zbierali się młodzi i starzy,
Liczyli kule i broń.
Kto krzyknie? Kto rzuci hasło?
(Ewa Najwer "Tryptyk powstańczy 1918-1919" - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej
krwi"... s. 158)
Narrator 2:
W końcu grudnia wzburzenie namiętności narodowych doszło do zenitu, rośnie atmosfera oczekiwania i nastroje
wolnościowe.
Recytator:
Czemu mi serce tak bije ogromnie,
Że aż w uszach czerwona krew dzwoni,
Czemu słońcem się pali wkoło mnie
Blask, co srebrem jaśnieje na broni...
Czemu rwą się tak potężne ramiona,
Samsonową wzbierając wciąż mocą;
Jakieś Orły się w górze trzepocą
Jakaś myśl się w nas rodzi szalona.
Za dzień jeden, za moment, za chwilę,
Coś się stanie, coś w gruzy się zwali,
Może ziemia się żarem rozpali,
Może słońce rozpali się w pyle.-
Za dzień jeden, za moment, za chwilę...
(Roman Wilkanowicz***. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 111)
Narrator 1:
Przyjazd Ignacego Paderewskiego, wielkiego patrioty, delegata Komitetu Narodowego Polskiego, który w drodze z Paryża
do Warszawy zatrzymał się w Poznaniu w dniu 26 grudnia, odegrał rolę iskry, z której rozgorzał płomień.
Recytator:
Przyjechał ambasador Muzyki,
Emisariusz polskości,
Paderewski;
Poznań w chorągwiach i światłach
Na powitanie śpieszy.
Pod Bazarem chrzęst kroków i śpiew
Wielotysięcznej rzeszy.
(Ewa Najwer "Tryptyk powstańczy 1918-1919" - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople
wrzącej krwi"...s. 159)
Narrator 2:
Dnia 27 grudnia 1918 r. w godzinach podwieczornych padły w centrum Poznania pierwsze strzały. Grzechot karabinów
targnął ciszą zimowego miasta. Polała się ofiarna krew powstańcza. Rozgorzał orężny bój ludu wielkopolskiego o
wolność i przepędzenie pruskiego ciemiężcy z wielkopolskiej ziemi.
Recytator:
27 grudnia
nad sennym Poznaniem
chwiał się mglisto i blado
zimowym świtaniem
- aż w tłum serc
niespokojnych,
domów masę szarą
strzelił
biało-czerwoną symfonią sztandarów. (...)
Rozdygotanym sercom
Do grzmiącego wtóru
Huknął w drżących ulicach
Pierwszy strzał -
Jak piorun.
I tocząc się po mieście
Potęgą fatalną
Jeden strzał huczał salwą
I wybuchał salwą.
A już leciał przez Poznań
Wolności huragan,
Rozdudnił się tętentem
Serc do boju rwących
- próg każdy był bastionem,
a fortecą stragan.
(Marian Włoszkiewicz "Wiersz dla Poznania" - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople
wrzącej krwi"... s. 27-28)
Narrator 1:
Przebieg wydarzeń był błyskawiczny. Żywiołowo powstałe oddziały powstańcze uderzyły w Poznaniu na gmachy
publiczne, opanowały koszary, zajęły magazyny i zbrojownie, rozbroiły niemieckie garnizony, aresztowały pruskie władze
wojskowe i wyzwoliły miasto. Płomień walki ogarnął całą Wielkopolskę.
Recytator:
W śmiertelny bój z Niemcami,
W zwycięski, krwawy bój
Rzucił się w krąg miastami
Powstańców polskich rój...
Z Poznania hasło pada:
Za wolność! W bój! - Za broń!
W ulicach kanonada...
Grzmią krzyki: Niemców goń!
I żołnierz, harcerz, sokół
Wraz biegną w ognia grad...
I w ciągu nocy wokół
Znikł Niemca w mieście ślad.
Już wolne Poznań, Września
I Gniezno - Chrobrych gród,
Jarocin, Ostrów, Pleszew...
W moc rośnie zbrojny lud.
(Leon Bochenek "O cześć Powstańcom, sława!.." - fragm. W: Józef Ratajczak
"Krople wrzącej krwi"... s. 131)
Narrator 2:
O powodzeniu powstania zadecydował głównie masowy i spontaniczny udział całego społeczeństwa wielkopolskiego.
W początkowym okresie liczba powstańców wynosiła 2000, w końcu stycznia ponad 27000, a w lutym 1919 r. armia powstańcza
skupiała 72000 żołnierzy. Powstańców ożywiała głęboka wiara w słuszność i zwycięstwo walki z zaborcą.
Recytator:
Tobie, Polsko, ta kropla krwi wrzącej,
Tobie, Polsko, tych serc naszych bicie,
Tobie każdy cień myśli gorącej
Tobie wszystko, na śmierć i życie!
(Roman Wilkanowicz*** - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 11)
Narrator 1:
Wielka była ofiarność i danina krwi społeczeństwa Wielkopolski. Ogółem straciło życie w powstaniu 2000
ludzi.
Recytator:
Wszystkim Tym, którym w sercach
Nie wygasła miłość Ojczyzny -
Wszystkim Tym, co nie dali się zwieść -
Tym - co odnieśli krwawe blizny -
I tym - co polegli... Cześć!
Tym - co chwycili za broń -
Tym - co nie stracili nadziei -
Tym - co szli i walczyli - jak lew -
Tym - co ranami okryci pomarli -
Tym - co byli jak gniew boży
I Tym - których dumna postawa
We wrogach budziła strach.
...Cześć i Sława!
(Bolesław Karpiński "Cześć i Sława" - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople
wrzącej krwi"... s. 103)
Narrator 2:
Powstanie Wielkopolskie zamknęło się do 16 lutego 1919 r. pełnym sukcesem wyzwoleńczym. Dzięki niemu, po przeszło
stu latach niewoli, na prastarej ziemi Piastów, nad Wartą, Wełną, Obrą, Pilicą i Notecią proklamowano polską władzę
państwową, ogłoszona została niepodległość tych ziem i Wielkopolska wróciła do macierzy. Było też jedynym w
dziejach naszego narodu powstaniem zakończonym zwycięstwem militarnym i politycznym.
Recytator:
Dzisiaj rocznica owego dnia chwały,
W którym za Polskę krew, życie dawano;
Dzielni żołnierze za ten czyn wspaniały,
Wy dziś nosicie bohaterów miano.
Patrzcie naokół: każde drzewo, kamień,
Bazar, policja, poczta, Ratusz stary -
To waleczności waszej jest egzamin,
Dziś wolnej Polski łopocą sztandary.
Gdzie więc przelanej krwi waszej ofiara
Świadczy o duchu rycerskim narodu,
Niech żyje nasza polska dzielna "wiara",
Co nie zrobiła w powstaniu zawodu.
A teraz bądźmy jednem zwarci kołem,
Abyśmy duchem, czynem silni byli
I dla Ojczyzny pracowali społem,
Byśmy jej nigdy już nie utracili.
(Maria Paruszewska "W pierwszą rocznicę wolności". W: Józef Ratajczak
"Krople wrzącej krwi"... s. 92)
Recytator:
Ty wnuku władasz
Numerycznym kodem
Dla ciebie hasła
W znakach algorytmu
I polem bitwy
Gra w układach struktur
Lecz gdy zwycięstwem
Uwieńczysz pomysły
Znajdź taką chwilę
Ludzkiego wytchnienia
Podejdź pod pomnik
CZYNU TWOICH OJCĂ“W
I wstrzymaj pamięć
W minucie skupienia
(Eugeniusz Wachowiak "Przesłanie dla wnuka". W: Eugeniusz Wachowiak "Powstańczy
polem wiedzie ślad"... s. 64)
Bibliografia:
- Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi: Powstanie Wielkopolskie w poezji i pieśni. Antologia." Poznań,
Wydawnictwo Poznańskie 1978
-
Eugeniusz Wachowiak "Powstańczy polem wiedzie ślad". Poznań, Wydawnictwo Poznańskie
1978
Alicja Maciejewska
Poznań |