Biblioteka w szkole Biblioteka w szkole
Szukaj: 
Aktualny numer 10/13
Na skróty
Aktualny numer
Prenumerata i zakup numerów archiwalnych
Archiwum
Zawartość wszystkich numerów "BwS"
w programie MOL
Wyszukiwarka
Informacje dla autorów
Sklep internetowy
Bibliografia materiałów repertuarowych dla szkół
Bank przydatnych
materiałów
Partnerzy
Galeria bibliotekarzy
KONTAKT
"Biblioteka w Szkole"
00-950 Warszawa
skr. pocztowa 109
email:
[email protected]
tel./fax 0-22 832 36 12
tel. 832 36 11
Alicja Maciejewska - Powstanie Wielkopolskie - montaż poetycki

Narrator 1:

11 listopada 1918 r. powstała niepodległa Polska. Jednakże Poznańskie, podobnie jak i pozostałe ziemie zaboru pruskiego: Pomorze i Śląsk nie weszły automatycznie w skład Rzeczypospolitej. Ich powrót do macierzy wiódł odmiennymi drogami.


Recytator:

Dymy i mgły Europę zasnuwały,
Wracali z frontów żołnierze,
Politycy radzili
Schyleni nad mapami. (...)

Wielkopolsko, czy spadnie na nas wolność
Nagle - jak chmura złotych ptaków?
Kto podaruje nam prawo
Do domu naszego i ziemi?

Czy zerwie się gniew buntowniczy,
Czy wszystko w sercach wygasło?

Kto o swą wolność nie walczy,
Ten widać nie jest jej wart.
Zbierali się młodzi i starzy,
Liczyli kule i broń.

Kto krzyknie? Kto rzuci hasło?

(Ewa Najwer "Tryptyk powstańczy 1918-1919" - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 158)


Narrator 2:

W końcu grudnia wzburzenie namiętności narodowych doszło do zenitu, rośnie atmosfera oczekiwania i nastroje wolnościowe.

Recytator:

Czemu mi serce tak bije ogromnie,
Że aż w uszach czerwona krew dzwoni,
Czemu słońcem się pali wkoło mnie
Blask, co srebrem jaśnieje na broni...

Czemu rwą się tak potężne ramiona,
Samsonową wzbierając wciąż mocą;
Jakieś Orły się w górze trzepocą
Jakaś myśl się w nas rodzi szalona.

Za dzień jeden, za moment, za chwilę,
Coś się stanie, coś w gruzy się zwali,

Może ziemia się żarem rozpali,
Może słońce rozpali się w pyle.-

Za dzień jeden, za moment, za chwilę...

(Roman Wilkanowicz***. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 111)


Narrator 1:

Przyjazd Ignacego Paderewskiego, wielkiego patrioty, delegata Komitetu Narodowego Polskiego, który w drodze z Paryża do Warszawy zatrzymał się w Poznaniu w dniu 26 grudnia, odegrał rolę iskry, z której rozgorzał płomień.


Recytator:

Przyjechał ambasador Muzyki,
Emisariusz polskości,
Paderewski;
Poznań w chorągwiach i światłach
Na powitanie śpieszy.
Pod Bazarem chrzęst kroków i śpiew
Wielotysięcznej rzeszy.

 

(Ewa Najwer "Tryptyk powstańczy 1918-1919" - fragm.  W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"...s. 159)


Narrator 2:

Dnia 27 grudnia 1918 r. w godzinach podwieczornych padły w centrum Poznania pierwsze strzały. Grzechot karabinów targnął ciszą zimowego miasta. Polała się ofiarna krew powstańcza. Rozgorzał orężny bój ludu wielkopolskiego o wolność i przepędzenie pruskiego ciemiężcy z wielkopolskiej ziemi.


Recytator:

27 grudnia
nad sennym Poznaniem
chwiał się mglisto i blado
zimowym świtaniem
- aż w tłum serc
niespokojnych,
domów masę szarą
strzelił
biało-czerwoną symfonią sztandarów. (...)

Rozdygotanym sercom
Do grzmiącego wtóru
Huknął w drżących ulicach
Pierwszy strzał -
Jak piorun.
I tocząc się po mieście
Potęgą fatalną
Jeden strzał huczał salwą
I wybuchał salwą.

A już leciał przez Poznań
Wolności huragan,
Rozdudnił się tętentem
Serc do boju rwących
- próg każdy był bastionem,
a fortecą stragan.

(Marian Włoszkiewicz  "Wiersz dla Poznania" - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 27-28)


Narrator 1:

Przebieg wydarzeń był błyskawiczny. Żywiołowo powstałe oddziały powstańcze uderzyły w Poznaniu na gmachy publiczne, opanowały koszary, zajęły magazyny i zbrojownie, rozbroiły niemieckie garnizony, aresztowały pruskie władze wojskowe i wyzwoliły miasto. Płomień walki ogarnął całą Wielkopolskę.


Recytator:

W śmiertelny bój z Niemcami,
W zwycięski, krwawy bój
Rzucił się w krąg miastami
Powstańców polskich rój...

Z Poznania hasło pada:
Za wolność! W bój! - Za broń!
W ulicach kanonada...
Grzmią krzyki: Niemców goń!

I żołnierz, harcerz, sokół
Wraz biegną w ognia grad...
I w ciągu nocy wokół
Znikł Niemca w mieście ślad.

Już wolne Poznań, Września
I Gniezno - Chrobrych gród,
Jarocin, Ostrów, Pleszew...
W moc rośnie zbrojny lud.

(Leon Bochenek "O cześć Powstańcom, sława!.." - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 131)

 
Narrator 2:

O powodzeniu powstania zadecydował głównie masowy i spontaniczny udział całego społeczeństwa wielkopolskiego. W początkowym okresie liczba powstańców wynosiła 2000, w końcu stycznia ponad 27000, a w lutym 1919 r. armia powstańcza skupiała 72000 żołnierzy. Powstańców ożywiała głęboka wiara w słuszność i zwycięstwo walki z zaborcą.

Recytator:

Tobie, Polsko, ta kropla krwi wrzącej,
Tobie, Polsko, tych serc naszych bicie,
Tobie każdy cień myśli gorącej
Tobie wszystko, na śmierć i życie!

 

(Roman Wilkanowicz*** - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 11)


Narrator 1:

Wielka była ofiarność i danina krwi społeczeństwa Wielkopolski. Ogółem straciło życie w powstaniu 2000 ludzi.


Recytator:

Wszystkim Tym, którym w sercach
Nie wygasła miłość Ojczyzny -
Wszystkim Tym, co nie dali się zwieść -
Tym - co odnieśli krwawe blizny -
I tym - co polegli... Cześć!
Tym - co chwycili za broń -
Tym - co nie stracili nadziei -
Tym - co szli i walczyli - jak lew -
Tym - co ranami okryci pomarli -
Tym - co byli jak gniew boży
I Tym - których dumna postawa
We wrogach budziła strach.
...Cześć i  Sława!

 

(Bolesław Karpiński "Cześć i Sława" - fragm. W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 103)


Narrator 2:

Powstanie Wielkopolskie zamknęło się do 16 lutego 1919 r. pełnym sukcesem wyzwoleńczym. Dzięki niemu, po przeszło stu latach niewoli, na prastarej ziemi Piastów, nad Wartą, Wełną, Obrą, Pilicą i Notecią proklamowano polską władzę państwową, ogłoszona została niepodległość tych ziem i Wielkopolska wróciła do macierzy. Było też jedynym w dziejach naszego narodu powstaniem zakończonym zwycięstwem militarnym i politycznym.


Recytator:
 

Dzisiaj rocznica owego dnia chwały,
W którym za Polskę krew, życie dawano;
Dzielni żołnierze za ten czyn wspaniały,
Wy dziś nosicie bohaterów miano.

Patrzcie naokół: każde drzewo, kamień,
Bazar, policja, poczta, Ratusz stary -
To waleczności waszej jest egzamin,
Dziś wolnej Polski łopocą sztandary.

Gdzie więc przelanej krwi waszej ofiara
Świadczy o duchu rycerskim narodu,
Niech żyje nasza polska dzielna "wiara",
Co nie zrobiła w powstaniu zawodu.

A teraz bądźmy jednem zwarci kołem,
Abyśmy duchem, czynem silni byli
I dla Ojczyzny pracowali społem,
Byśmy jej nigdy już nie utracili.

 

(Maria Paruszewska "W pierwszą rocznicę wolności". W: Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi"... s. 92)

 


Recytator:

Ty wnuku władasz
Numerycznym kodem
Dla ciebie hasła
W znakach algorytmu
I polem bitwy
Gra w układach struktur

Lecz gdy zwycięstwem
Uwieńczysz pomysły
Znajdź taką chwilę
Ludzkiego wytchnienia
Podejdź pod pomnik
CZYNU TWOICH OJCĂ“W
I wstrzymaj pamięć
W minucie skupienia

(Eugeniusz Wachowiak "Przesłanie dla wnuka". W: Eugeniusz Wachowiak "Powstańczy polem wiedzie ślad"... s. 64)

Bibliografia:

  1. Józef Ratajczak "Krople wrzącej krwi: Powstanie Wielkopolskie w poezji i pieśni. Antologia." Poznań, Wydawnictwo Poznańskie 1978
  2. Eugeniusz Wachowiak "Powstańczy polem wiedzie ślad". Poznań, Wydawnictwo Poznańskie 1978

Alicja Maciejewska
Poznań