Iwona Muraszko

Kilka dni temu zajrzałam na stronę Centralnej Komisji Egzaminacyjnej do Biuletynu Maturalnego Katarzyny Bocheńskiej - Egzamin ustny z języka polskiego, do części, gdzie Pani Bocheńska proponuje, w jaki sposób sporządzić bibliografię załącznikową do prezentacji maturalnych^[1]. Ogarnął mnie głęboki smutek. Jak można napisać coś tak mało komunikatywnego, z tyloma błędami merytorycznymi. Z tego biuletynu mają korzystać uczniowie, a nauczyciele mają problem ze zrozumieniem tego, "co autor miał na myśli" (piszę tylko i wyłącznie o części poświęconej bibliografii).

Nie będę tu punktowała wszystkich błędów (wypowiedź moja byłaby zbyt obszerna). Zwrócę uwagę na niektóre:

1. Autorka nie podała normy, na podstawie której uczniowie maja sporządzać opisy do bibliografii załącznikowej. Opisy, które przedstawiła jako przykładowe, też nie odpowiadają żadnej normie. Niektóre elementy są ze starych przepisów, dodany ISBN, bo tak gdzieś pewnie usłyszała, ale na pewno w ręku nowej normy nie miała. Świadczy o tym chociażby fakt, że powołuje się na opracowanie z 1999 roku (s. 15 Biuletynu). Numery ISBN też są zamieszczone w miejscach, gdzie ich być nie powinno, mało tego - one w tych przypadkach po prostu nie istnieją: numer ISBN przy opisie artykułu zamieszczonego w "Ruchu Literackim" (chyba wszyscy wiemy, że czasopisma takich numerów nie posiadają) oraz przy opisie książki wydanej w 1948 roku (w tym roku takich numerów jeszcze nie było).
2. Kolejność elementów opisu:
   1. Kolejność imienia i nazwiska. Tu nie ma dowolności. Na pierwszym miejscu umieszczamy nazwisko, potem inicjał imienia lub całe imię. Obecnie obowiązująca norma PN-ISO-690:2002 służy i opisowi do bibliografii załącznikowej (wg normy jest to tzw. przypis bibliograficzny), i do przypisów - w potocznym rozumieniu - czyli wg normy "powołań". Wcześniej rzeczywiście przypis (powołanie) - ale nie opis do bibliografii załącznikowej - zaczynaliśmy od inicjału imienia.
   2. Jeżeli już umieszczamy nazwę wydawnictwa (chociaż nie jest to element obowiązkowy), na pewno nie będzie ona stała przed miejscem wydania, ale po miejscu wydania - oddzielona dwukropkiem.
3. Niekonsekwencja uwag autorki do podawanych przykładów:
   1. Uwaga: "tytuł czasopisma w Polsce najczęściej ujmuje się w cudzysłów i zapisuje pismem prostym (antykwą)" (s. 15). Poniżej zamieszczony jest przykład opisu artykułu z czasopisma "Ruch Literacki", gdzie nazwa czasopisma zapisana jest kursywą bez użycia cudzysłowu.
   2. Na stronie 16 pod opisem bibliograficznym (też moim zdaniem błędnym) artykułu z wydawnictwa zwartego zamieszczona jest uwaga, która zupełnie nie pasuje do przykładu - najprawdopodobniej nieodpowiedni fragment został nie wiadomo skąd skopiowany.
4. Błędy interpunkcyjne. Wprawdzie norma PN-ISO 690:2002 dopuszcza pewną dowolność interpunkcji (byle konsekwentnie) jednak nie znalazłam tam przykładów, kiedy to przecinek oddziela autora od tytułu (kropka lub dwukropek); uwaga autorki biuletynu - "między tytułem a podtytułem zawsze kropkę" (s. 16). Kropkę - owszem, ale nie zawsze, częściej dwukropek oddzielony spacjami.
5. Wyjaśnienie uczniom terminów literatura podmiotu i przedmiotu. Gdybym nie wiedziała co to jest, niewiele bym zrozumiała z definicji autorki. Czy nie prościej jest powiedzieć uczniom, że umownie zwana literatura podmiotu to są teksty kultury, które wykorzystali do omówienia tematu, czyli teksty literackie (wiersze, powieści), plastyczne (np. reprodukcje obrazów, ilustracje rzeźb), muzyczne, filmy? Podobnie literatura przedmiotu - dokumenty "omawiające" temat - książki, artykuły z czasopism, artykuły zamieszczone w Internecie...).

Nie chcę być posądzona, że się czepiam tylko "drobiazgów formalnych". Według mnie opracowanie to, nie dość, że z błędami, jest bardzo nieprzejrzyste. Poza tym autorka próbowała sporządzić tylko opisy książki i artykułów z wydawnictw zwartych i czasopism. Jak wskazuje doświadczenie z ubiegłorocznej matury, uczniom potrzebny jest opis utworu literackiego z antologii (np. wiersza), recenzji, fragmentu książki, filmu, nagrania dźwiękowego, ilustracji reprodukcji dzieła sztuki, dokumentów elektronicznych - w tym także artykułów z Internetu, z którego młodzież bardzo często i chętnie korzysta. Sporządzenie bibliografii załącznikowej to dla ucznia nowa sytuacja, dlatego też należy jasno i prosto wszystko mu wytłumaczyć i podać jak najwięcej przykładów prawidłowo sporządzonych opisów bibliograficznych dla różnych typów dokumentów.

Każdy popełnia błędy (nie popełnia ich tylko ten, kto nic nie robi), ale fragment biuletynu dotyczący sporządzania przypisów bibliograficznych jest dla mnie przykładem wyjątkowo nierzetelnego opracowania. Nie można czegoś takiego przygotować uczniom i traktować jako obowiązujących wytycznych. Jest to zaprzeczenie tego, czego my chcemy nauczyć młodzież - właśnie rzetelności i odpowiedzialności za to, co się robi.

Zwracam się z apelem do nauczycieli bibliotekarzy, aby ostrzegli polonistów i uczniów w swoich szkołach przed korzystaniem z opisywanego tu fragmentu biuletynu maturalnego dotyczącego ustnej matury z języka polskiego. Jestem przekonana, że my, nauczyciele bibliotekarze, damy sobie radę i nauczymy naszych maturzystów sporządzać bibliografię załącznikową do maturalnej prezentacji.

Iwona Muraszko