Gwara pozna�ska to jedna z bardziej specyficznych gwar regionalnych w Polsce. Po pozna�sku m�wi si� nie tylko w samym Poznaniu, ale i w okolicach, a odmiany gwary spotka� mo�na w ca�ej Wielkopolsce. Gwara pozna�ska powsta�a z wymieszania dialektu wielkopolskiego z elementami s�ownictwa niemieckiego, g��wnie w wyniku ponad stuletniego pruskiego panowania w Wielkopolsce (1793 -1919). J�zyk niemiecki sta� si� j�zykiem urz�dowym, biznesowym, opanowa� szko�y. Mieszka�cy Poznania stali si� cz�sto dwuj�zyczni i zacz�li u�ywa� w gwarze niemieckich s��w. Do dzi� m�wimy: zrobi� ��ko, zakluczy�, w gazecie stoi napisane.

Ratusz w Poznaniu		Katedra

Telewizja, radio i prasa narzucaj� jeden model j�zyka, kt�rym m�wimy wszyscy, od Ba�tyku po Tatry. Nie ma ju� w nim miejsca na regionalizmy, trudno pozna� po sposobie m�wienia kto jest sk�d, mo�e poza �l�zakami czy Kaszubami.
I tak, jak ka�da inna gwara, tak i nasza coraz szybciej zanika. Warto jednak o niej pami�ta� i jako� j� kultywowa�, bo wci�� jest to niezwykle wa�ny i ciekawy sk�adnik tutejszej kultury.

Bamberka - studzienka

Przybysze twierdz�, �e zaci�gamy w charakterystyczny spos�b, ale pierdo�y godojom tej, nie? Symbolicznym s�owem gwary pozna�skiej jest "pyra" (co to jest wida� poni�ej).

A oto najs�ynniejsza pozna�ska rymowanka. To zdanie w Poznaniu zna prawie ka�dy, niczym hymn narodowy czy pacierz. Kto zrozumie o czym mowa?

Co jedzďż˝ poznaniacy:

Ajntopf zez chabasem - g�sta zupa jarzynowa z mi�siwem

Plendze - placki ziemniaczane

Szag�wki - kluski z pyrek

�lepe ryby - zupa z rozgotowanych pyrek

Szabel - fasola

Redyski - rzodkiewki

Bedki - grzyby

Zimne nogi, galart - galareta mi�sna

Makocz - makowiec

Szneka z glancem - dro�d��wka

Gzik - twar�g ze �mietan�

Sznytka - kromka chleba

Leberka - w�trobianka

Klymki - cukierki

Rumpu� - g�sta zupa jarzynowa

W co siďż˝ ubierajďż˝ poznaniacy?

Globusik - kapelusz

Kluft - garnitur, marynarka

Mantel - p�aszcz

Mycka - czapka

Badejki - spodenki, majtki

Dyrdok - sp�dnica

Laczki - domowe pantofle bez napi�tka

Bindka - krawat

Boba - czapka

Glazejki - r�kawiczki

Jak rozpozna� bratni� Pyr� w�r�d obcej wiary?
Wystarczy pos�ucha�, czy u�ywa takich okre�le�:

Petronelka - biedronka

Dynks - jakiďż˝ znany, ale nie nazwany wprost przedmiot

Kl�kry - graty

Bimba - tramwaj

Akuratnie - starannie

Poruta - kompromitacja

Ajzol - przedmiot �elazny, �elastwo

Migane - ta�ce

Lajsn�� - sprawi� sobie co�, kupi�

Bana - poci�g

Blubry - gadanie

Kalafa - twarz

Bejmy - pieni�dze

Gymyla - �mietnik

Kejter - pies

Rychtyk - dobrze, poprawnie

A oto swojskie docinki w wersji pozna�skiej:

Gelejza - osoba �lamazarna

Szuszwol - brudas

Gu�a - niezdara

Tuleja - gamoďż˝

Glajda - niechluj

�mok - oferma

Rojber - �obuz

Religa - �amaga

Wyl�ga - osoba inna od wszystkich

Nyrol - chytrus

Spora cz�� s�ownictwa gwarowego to wyrazy nacechowane emocjonalnie, zw�aszcza rubaszne i �artobliwe,
st�d ich powodzenie u naszej m�odzie�y:

Szczun - ch�opak

Heksa - j�dza

Ginol - wysoki ch�opak

Szwaja - noga (cokolwiek nie�wie�a)

Ryfa - skrzywiona, niesympatyczna bu�ka

Kluka - nos

Gzub - malec

P�giel - smarkacz

Gamaja - gimnazjum

Lania - szko�a

Knyf - fortel

Binks - siniak

Fyra� - ucieka�, zwiewa� (wiadomo sk�d)

Wspominaj�c o mowie poznaniak�w nie mo�na pomin�� s��wka "tej", kt�re dla niekt�rych stanowi najbardziej ulubion� partyku��, potrafi� j� u�y� kilka razy w jednym zdaniu.

Czasem mo�na jeszcze pos�ucha� starych poznaniak�w
i dobrze jest wtedy wiedzie�, o czym m�wi�...

Frazeologizmy nie znane j�zykowi og�lnopolskiemu:

- bieda si� hejb�a - o kim� biednym, kto nieoczekiwanie zdoby� si� na du�y wydatek

- ady id� - co ty opowiadasz, to niemo�liwe

- ciemno jak w miechu - bardzo ciemno

- idďż˝ w kieretyny - odczep siďż˝

- i�� komu� na nerwy - denerwowa�, dra�ni�

- kusiďż˝ po nocach - zajmowaďż˝ siďż˝ czymďż˝ w nocy

- szpycowaďż˝ z winkla - spojrzeďż˝ z ukosa

- kielczy� si� jak do syra - g�upio si� �mia�

- mieďż˝ fifa - mieďż˝ talent

- jest precz - nie ma go

Frazeologizmy nawi�zuj�ce do niemieckich konstrukcji sk�adniowych:

- by� na fleku - by� jeszcze sprawnym, w pe�ni si�

- dostaďż˝ szplina - zbzikowaďż˝, zwariowaďż˝

- mie� amb� - by� zwariowanym, mie� g�upie pomys�y

- mie� amb� z przerzutk� - jak wy�ej, ale w �argonie uczniowskim

- stroi� muki - d�sa� si�, wydziwia�

Z polskiego na nasze (a raczej odwrotnie)ďż˝

- by� nie do �d�arcia - by� rewelacyjnym, nie do podrobienia

- mie� rach� na kogo� - d�ugo i mocno z�o�ci� si�, gniewa� na kogo

- mie� kalaf� od ucha do ucha - by� pyskatym, k��tliwym

- klamkowa� si� - t�umaczy� si� w wykr�tny spos�b

- dostaďż˝ po kluce - dostaďż˝ nauczkďż˝

- mieďż˝ fefry - baďż˝ siďż˝

- lelaďż˝ siďż˝ - zachowywaďż˝ siďż˝ dziecinnie

- opowiada� pierdo�y - m�wi� g�upstwa

W latach pi��dziesi�tych i sze��dziesi�tych gwar� pozna�sk� propagowa� na antenie radiowej Stanis�aw Strugarek, autor gaw�d, tw�rca s�ynnego wuja Ce�ka. Po jego �mierci (1965 r.) d�ugo nikt nie zajmowa� si� pozna�skim folklorem. A� pojawi� si� Stary Marych�

Stary Marych to fikcyjna posta�, stworzona przez Juliusza Kubla. Jest on bohaterem zbioru felieton�w pt. "Blubry Starego Marycha", pisanych gwar� pozna�sk�. Od 1983 r. na antenie radiowej poznaniacy mieli okazj� s�ucha� "Blubr�w", kt�re odczytywa� nie�yj�cy ju� Marian Pogasz, wcielaj�c si� w tytu�owego bohatera. Marych to sympatyczny, bystry gadu�a, kt�ry z niezr�wnanym humorem komentuje obyczaje i aktualno�ci codziennego �ycia Grodu Przemys�awa. Posta� ta sta�a si� bliska sercu mieszka�c�w miasta do tego stopnia, �e w roku 2001 u wylotu Deptaku stan�� odlany z br�zu cz�owiek z rowerem - w�a�nie Stary Marych. W jego twarzy rozpozna� mo�na rysy Mariana Pogasza. Marych jest jedynym w Polsce pomnikiem gwary i mimo swego m�odego wieku zd��y� ju� na trwa�e wpisa� si� w pejza� Poznania.

Bibliografia:

Gruchmanowa Monika, Witaszek-Samborska Ma�gorzata, �uk-�wi�cicka Ma�gorzata "Mowa mieszka�c�w Poznania". Pozna�, Wydawnictwo Pozna�skie 1987

S�ownik gwary miejskiej Poznania. Pod red. Moniki Gruchmanowej i Bogdana Walczaka. Warszawa - Pozna�, Wydawnictwo Naukowe PWN 1997

Zboralski Marek "700 zagadek o Poznaniu". Poznaďż˝, Wydawnictwo "Rozrywka i Wiedza" 1996

http://www.poznanczyk.com/index.html

http://www.tutej.pl/cms.php?i=8382

http://www.man.poznan.pl/~m02_001/konkurs/gwara.htm

http://www.republika.pl/ulapok/gwarapoz.html

http://miasta.gazeta.pl/poznan/1,36004,97846.html

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedysta:Radomil/Galeria_Radomi%C5%82a_1