|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
"Biblioteka w Szkole"
00-950 Warszawa
skr. pocztowa 109
email:
[email protected]
tel./fax 0-22 832 36 12
tel. 832 36 11 |
|
|
|
|
| Bohaterowie bajek i ba�ni: rycerze |
|
|
Nasi przodkowie s�uchali z zapartym oddechem opowie�ci o tym, co wydarzy�o si� za g�rami, za lasami, za morzami. Pokazywa�y one w�a�ciwe zasady post�powania, m�wi�y o �yciu, czynach i przygodach kr�l�w, ksi�niczek i rycerzy. Kto z nas nie marzy� cho� raz, by przenie�� si�
w dawne czasy, gdy waleczni rycerze w l�ni�cych zbrojach dokonywali szlachetnych czyn�w? Szkoda, �e dzi� prawdziwych rycerzy ju� nie ma...
A przecie�, jak bardzo m�g�by si� zmieni� �wiat, gdyby�my piel�gnowali to, co rycerstwo zostawi�o nam w spadku najcenniejszego: sen o cz�owieku rycerskim.
Jednak dawniej bywa�o inaczej...
|
|
W �redniowiecznych wojnach najwa�niejsz� rol� odgrywali rycerze. Rycerz by� nie tylko wojownikiem, musia� by� r�wnie� "rycerski". S�owo "rycerz" wywodzi si� z j�zyka niemieckiego (ritter - je�dziec) i pocz�tkowo odnosi�o si� do umiej�tno�ci jazdy konnej. Jednak p�niej "rycersko��" zacz�a oznacza� okre�lony �cis�ymi regu�ami spos�b �ycia - idea� "rycerza bez trwogi i skazy".
Nale�a�o �ci�le przestrzega� rycerskich zasad. Oto kodeks rycerza:
1. Broni zawsze swego honoru i czci.
2. Jest odwa�ny i nie l�ka si� �adnego niebezpiecze�stwa.
3. Walczy szlachetnie i szanuje przeciwnika.
4. Szkoli si� w rycerskim rzemio�le.
5. Wyst�puje w obronie s�abszych i kobiet.
6. Zawsze m�wi prawd� i jest sprawiedliwy.
7. Jest wierny w�adcy i ojczy�nie.
8. Nigdy nie �amie danego s�owa.
9. Okazuje cze�� kobietom i zachowuje si� uprzejmie wobec wszystkich.
|
|
|
Rycerzem m�g� zosta� tylko cz�owiek dobrze urodzony (nie ch�op). W wieku siedmiu lat przeznaczony do stanu rycerskiego ch�opiec udawa� si� na dw�r, by s�u�y� jako pa�. Us�ugiwa� przy stole i pomaga� pani domu, aby nauczy� si� dobrych manier i przyzwoitego zachowania, rano pomaga� panu w ubieraniu i s�u�y� jako "ch�opiec na posy�ki". Uczy� si� umiej�tno�ci praktycznych - jazdy konnej, fechtunku, zapas�w, walki w��czni� oraz konserwacji broni i zbroi. Wpajano mu te� mi�o�� do Boga, szacunek dla starszych i ch�� niesienia pomocy. Do jego zada� nale�a�o r�wnie� opiekowanie si� ko�mi.
|
|
W czternastym roku �ycia pa� zostawa� giermkiem. W wychowaniu giermka stawiano nacisk na opanowanie technik walki - najazd z kopi�, walka mieczem, maczug� czy toporem. Oczekiwano te� od giermka post�p�w w doskonaleniu obycia towarzyskiego - wa�na by�a umiej�tno�� ta�ca, odpowiednie zachowanie si� przy stole, czynienie honor�w damom. Giermek mia� ju� obowi�zek towarzyszy� swemu panu na wojnie, dbaj�c o jego konie i zbroj�. Cz�sto bra� udzia� te� w potyczkach i wa�niach, poniewa� musia� stawa� do walki po stronie pana.
|
Giermkowie zostawali zwykle rycerzami, gdy sko�czyli 21 lat. Giermek, kt�ry wykaza� si� wielk� odwag�, m�g� zosta� pasowany na rycerza na polu bitwy.
|
Giermkowie zostawali zwykle rycerzami, gdy sko�czyli 21 lat. Giermek, kt�ry wykaza� si� wielk� odwag�, m�g� zosta� pasowany na rycerza na polu bitwy.
|
|
|
Turniej by� wielkim wydarzeniem, trwaj�cym niekiedy kilka dni. Dla rycerza by� idealn� okazj� do �wiczenia si� w wojennym rzemio�le i do zaprezentowania swych umiej�tno�ci. Rozgrywany by� w pobli�u zamku i przyci�ga� t�umy publiczno�ci. Dwaj rycerze dosiadali koni i przyst�powali do pojedynku. Ich rumaki by�y przystrojone bogato haftowan� materi�, by�y to konie silne i przysadziste (aby unie�� postawnego rycerza w zbroi). Zbroja czasem by�a tak ci�ka, �e rycerz nie by� w stanie samodzielnie dosi��� konia. Na tarczach umieszczali swoje god�a i herby, czyli swoje znaki rodowe. Miecz to bro� wyj�tkowo ci�ka, czasem by� ozdobiony klejnotami i z�ocony. Utrata tarczy lub miecza w czasie walki by�a najwi�ksz� zniewag� dla rycerza. Czasem rycerz otrzymywa� od darz�cej go wzgl�dami damy jaki� drobiazg np. szarf� lub chusteczk�. Przywi�zywa� j� do kopii, a po zako�czeniu walki zwraca� pani swego serca. Kopia by�a drewniana, bardzo ci�ka, t�po zako�czona, za jej pomoc� rycerz stara� si� zwali� przeciwnika z konia. Celem pojedynku nie by�o pozbawienie �ycia rywala, ale i tak cz�sto uczestnicy wychodzili z niego mocno poturbowani. He�m, tzw. �abi pysk, przytwierdzony by� do napier�nika, a w�ska szczelina na poziomie oczu pozwala�a widzie� przeciwnika tylko wtedy, gdy pochylony rycerz p�dzi� wprost na niego. Zwyci�zcy przypada� ko� i zbroja pokonanego. Opr�cz pojedynk�w mo�na by�o ogl�da� zawody w strzelaniu z �uku, mecze zapa�nicze i walki na miecze.
|
|
Ju� miecze si� b�yszcz� ze stali.
Ju� ch�opcy do walki wybrani.
I ka�da dziewczyna roni �zy,
Dlaczego to w�a�nie ty.
�egnaj rycerzyku m�j.
Ju� przed tob� trud i zn�j.
Pomacham ci na po�egnanie,
Cho� pustka w moim sercu zostanie.
�egnaj rycerzyku m�j.
Najwa�niejszy honor tw�j.
Pomacham ci na po�egnanie,
Na zawsze w mym sercu zostaniesz.
Ewa Sojecka - �egnaj rycerzyku m�j
| |
Co roku na zamku w Golubiu-Dobrzyniu odbywaj� si� turnieje i zawody rycerskie, na kt�re �ci�ga barwny korow�d rycerzy z wielu kraj�w Europy oraz towarzysz�ce im damy.
|
Podobno w jaskiniach tatrza�skich �pi� twardym snem dzielni rycerze z dawnych czas�w, strzeg�c nieprzebranych skarb�w. Gdy nadejdzie czas, rycerze przebudz� si�, by pod wodz� dawnych bohater�w walczy� o wiar�, wolno��, honor i ojczyzn�. A zgromadzone bogactwa pomog� im w osi�gni�ciu tego celu.
|
... i Rycerzach Okr�g�ego Sto�u g�osi, �e Artur w cudowny spos�b (wyci�gaj�c ze ska�y zaczarowany miecz Eskalibur) zdoby� tron Anglii i po�lubi� pi�kn� Ginewr�. Otrzyma� od niej w darze Okr�g�y St�, wykonany przez czarodzieja Merlina. Zgromadzi� wok� niego najbardziej walecznych m��w i za�o�y� bractwo Rycerzy Okr�g�ego Sto�u. Zasiada�o przy nim 150 rycerzy, znanych z m�stwa i odwagi. Kszta�t sto�u wyklucza� spory o pierwsze�stwo miejsc i wyznacza� zasad�, �e wszyscy rycerze maj� by� sobie r�wni. Do najs�awniejszych rycerzy nale�eli: Lancelot, Tristan i Galahad.
|
|
|
Zawisza Czarny z Garbowa to najbardziej znany polski rycerz. Zosta� pasowany w 1396 r. i w nied�ugim czasie zyska� s�aw� pierwszego rycerza Europy. Bra� udzia� w sze�ciu wojnach, tak�e w s�ynnej bitwie pod Grunwaldem. Zawisza jeszcze za �ycia sta� si� legend�. By� uczciwy, wierny i zawsze dotrzymywa� danego s�owa, co znalaz�o wyraz w znanym do dzi� powiedzeniu.
|
Rycerzy, b��dz�cych tu i tam w poszukiwaniu przyg�d, nazywano b��dnymi. Najbardziej znany to Don Kichot z La Ma�czy, bohater powie�ci hiszpa�skiego pisarza Cervantesa. Pasowany przez ober�yst� na rycerza, wyrusza w po�atanej zbroi, na chudej szkapie i z giermkiem Sanczo Pans� w �wiat, by walczy� z.. wiatrakami.
|
|
Gdy wojna si� sko�czy�a,
Wsiad� rycerz Sza�awi�a
Na bu�anego konia.
Za giermka wzi�� gamonia,
Co po wsiach kury krad�,
I milcz�c ruszy� w �wiat.
Mia� giermek Roch na imi�.
Nos odmro�ony w zimie
Na g�bie mu wykwita�
Jak rzepa pospolita.
A nade wszystko Roch
Spa� lubi�, bo by� �pioch.
Mia� rycerz zbroj� pod��
I niewygodne siod�o,
Do tego uprz�� biedn�
I strzemi� tylko jedno,
Lecz za to �y� w nim duch,
Co starczy�by za dw�ch.
Tylko na jedn� nog�
Przy bucie mia� ostrog�,
Gor�cy w walkach udzia�
Sprawi�, �e w�os mu zrudzia�.
Niet�g� posta� mia�,
Lecz rycerz by� na schwa�.
Jan Brzechwa - Przygody rycerza Sza�awi�y [fragm.]
|
|
Oto rycerz Krzykalski,
Sp�jrzcie co za mina!
Zdarzy�o mu si� kiedy�
Z�apa� Tatarzyna.
Krzyczy: "Hura! To moja
Odwaga i m�stwo!
Wr�g w niewoli! Ja g�r�!
Odnios�em zwyci�stwo!
Nieustraszony jestem,
Wiec natar�em zbrojnie!
Hura! Hura! Jam pierwszy
�mia�ek na tej wojnie!
Kt� by si� m�g� por�wna�
Z takim bohaterem?
Niech tu sam kr�l przyjedzie
Z najwi�kszym orderem!
Dla mnie wszystkie zaszczyty!
Dla mnie cze�� i chwa�a!
Z�apa�em Tatarzyna!
Zdoby�em trzy dzia�a!"
Wi�c krzycz� mu:
"Przyprowad� tego Tatarzyna!"
A Krzykalski: "Nie mog�,
Bo mnie za �eb trzyma!"
Julian Tuwim - Rycerz Krzykalski
| |
|
A czy znacie zwi�zki frazeologiczne (czyli po��czenia kilku wyraz�w u�ywane w mowie potocznej i j�zyku literackim) zwi�zane z rycerstwem?
Dama serca - kobieta, kt�rej honoru rycerz broni� i w kt�rej barwach walczy�
w turniejach
Kruszy� kopi� - walczy�, spiera� si� o co�, broni� jakiej� sprawy
Podj�� r�kawic� - przyj�� wezwanie do walki
Rzuci� r�kawic� - wyzwa� na pojedynek
Wr�ci� z tarcz� - powr�ci� jako zwyci�zca
Wst�pi� w szranki - stan�� do boju
|
By� rycerz serca wielkiego,
Co z obcej przyby� krainy,
I wzrostu by� ogromnego,
I si�� mia� jak nikt inny.
Anna Lewkowska - Mechaniczny rycerz [fragm. ksi��ki]
| |
Chcesz dowiedzie� si� wi�cej o rycerzach -
popro� rodzic�w o g�o�ne czytanie lub sam poczytaj!
Jan Brzechwa "Przygody rycerza Sza�awi�y"
Karol Bunsch "O Zawiszy Czarnym opowie��"
U. Waldo Cutler "Kr�l Artur i rycerze Okr�g�ego Sto�u"
Halina G�rska "O ksi�ciu Gotfrydzie rycerzu gwiazdy wigilijnej"
Jan Kasprowicz "O �pi�cych rycerzach w Tatrach"
Anna Lewkowska "Mechaniczny rycerz"
Wofgang Tarnowski "Rycerze"
Natalia Usenko, Andrzej Nied�wied� "Bajki o smokach i rycerzach"
|
Bibliografia:
Czas rycerzy: �redniowiecze w Europie. Lublin, Wydawnictwo Pawe� Skokowski 2001
Peschke Hans-Peter von "Zamki". Wroc�aw, Atlas 2005
Steele Philip "Ksi�ga zamk�w". Pozna�, Wydawnictwo Podsiedlik-Raniowski i Sp�ka 1998
Strza�kowska Ma�gorzata "O rycerzach". �wierszczyk 2003 nr 19 s. 4-5
Tarnowski Wofgang "Rycerze". Wroc�aw, Atlas 1995
Zamki �redniowiecza [Podr�e w przesz�o��]. Oficyna Wydawnicza Atena 1992
|
|
|
|
|
|