|
Ba�nie, legendy i mity to opowie�ci, kt�re powsta�y przed wiekami. By�y przekazywane z ust do ust, zanim ludzie wynale�li pismo. Gaw�dziarze snuli opowie�ci o czarach, kt�re zaw�adn�y wyobra�ni� kolejnych pokole�. W opowie�ciach tych bardzo cz�sto pojawia�y si� wr�ki i czarownice.
Z historii czarownic
Z dawien dawna uznawano czarownice za po�redniczki diab�a. W �redniowiecznej Europie g�o�ne by�y procesy czarownic, Za takie uznawano kobiety pozostaj�ce, wed�ug opinii otoczenia, w kontakcie z si�ami nadprzyrodzonymi. Przypisywano im zdolno�� odgadywania przysz�o�ci i wp�ywania na ni� dzi�ki zabiegom magicznym. By�y to zazwyczaj niewinne kobiety, kt�rych odmienno�� wygl�du, obyczaj�w i zachowania, a czasem niech�� i osobiste porachunki mo�nych stawa�y si� przyczyn� skazywania ich na spalenie na stosie.
Czary - mary, hokus - pokus
Podobno s�owo "wied�ma" pochodzi od s��w: wiedzie�, wiedza. Czyli to kobieta posiadaj�ca wiedz�, i to wiedz� tajemn�. Zg��bia j� w mrocznym wn�trzu chaty, z dala od ludzkich siedzib.
Wed�ug wierze� �redniowiecznych, w pewne okre�lone dni, odbywa�y si� nocne zloty czarownic, tak zwane sabaty, na �ysych szczytach g�r, dok�d przybywa�y one na narady i zabaw�, lec�c na miot�ach. Spotyka�y si� tam ustalaj�c plan szk�d i utrapie�, jakie przynios� ludziom w najbli�szym czasie. W polskich opowiadaniach ludowych sabaty czarownic odbywa�y si� na �ysej G�rze, w G�rach �wi�tokrzyskich, w noc �wi�toja�sk�, to znaczy z 23 na 24 czerwca.
|
Czy boimy si� czarownic?
Postacie czarownic wyst�puj� w wielu s�awnych
opowie�ciach ludowych w ca�ej Europie. Straszono nimi dzieci, wymuszaj�c pos�usze�stwo. Pozosta�y �wiadectwem prymitywnych wierze�, dawnych obyczaj�w, nale�� do historii kultury;
dzi� ju� nie strasz�, a przedstawiane jako szpetne
kobiety na miotle - nawet bawi� i �miesz�.
| |
Czym zajmuje si� ba�niowa czarownica?
Czarownica rzuca uroki i czary, kt�re wymy�la noc� w swoim domu. Musi doskonale zna� si� na zio�ach, lata� na miotle i zna� na pami�� wszystkie zakl�cia. Sporz�dza diabelskie napoje i trucizny. Czyta przysz�o�� z kryszta�owej kuli i fus�w.
Do grona znanych czarownic zaliczamy podst�pn� i pr�n� macoch� kr�lewny �nie�ki. Jest ni� kr�lowa, kt�ra chce pozosta� najpi�kniejsz� kobiet� w kr�lestwie. Pewnego dnia magiczne lusterko oznajmia macosze, �e pi�kniejsza od niej jest �nie�ka. Kr�lowa postanawia j� u�mierci�, podaj�c zatrute jab�ko. �nie�ka zapada w d�ugi sen, a czuwaj� nad ni� krasnoludki. Kiedy zjawia si� kr�lewicz i ca�uje kr�lewn�, z�y czar pryska.
Najbardziej s�awna wied�ma to Baba Jaga,
zwana te� Bab� J�dz�. Jest postaci� ze
starych ludowych bajek.
Pierwsi posta� Baby Jagi opisali
bracia Jacob i Wilhelm Grimm w ba�ni
"Ja� i Ma�gosia". Baba Jaga z tej ba�ni
lubi zje�� t�u�ciutkie dziecko. Kiedy
Ja� i Ma�gosia trafiaj� do jej chatki, wied�ma zamyka Jasia w kom�rce,
�eby go utuczy�. Ale dzi�ki sprytowi Ma�gosi czarownica sama trafia do pieca.
| |
Jak rozpozna� czarownic�?
Czarownica, czyli wied�ma, przera�a samym swym wygl�dem.
Cechy czarownicy:
zniszczony spiczasty kapelusz
nos jak haczyk
wysuni�ty podbr�dek
zmierzwione w�osy
czarne, podarte i pocerowane �achmany
brodawki na nosie i twarzy
r�kawiczki bez palc�w
paznokcie d�ugie jak szpony
| |
Ka�da profesjonalna wied�ma winna posiada� czarnego kota, kryszta�ow� kul�, kocio� do przygotowania mikstur oraz lataj�c� miot��.
Wolimy czarodziejki!
Czarodziejka to wr�ka, kt�ra spe�nia dobre czary. Gotuje w kot�ach malinowe napoje, kt�re lecz� choroby, a nawet zmartwienia. Czarodziejki lubi� dzieci, ch�tnie pomagaj� biednym ludziom w ich k�opotach.
Tak� by�a matka chrzestna Kopciuszka, kt�ra wyczarowa�a jej pi�kn� sukni� balow� i zmieni�a r�d�k� myszy w rumaki, a dyni� w karoc�.
Wr�ki wygl�daj� zupe�nie inaczej ni� czarownice:
spiczasta czapka z welonem
prze�roczyste skrzyde�ka
uroczy u�miech
blond loki, d�ugie a� do ziemi
pow��czysta i �adna sukienka
r�d�ka czarodziejska z ga��zi g�ogu, cisu lub wierzby
Wr�ki bywaj� jednak r�ne...
|
Jest chatka w lesie ukryta
W mchy i paprocie spowita
Noc� przy pe�ni ksi�yca
�pi tam pewna czarownica
Jej miot�a z witek brzozowych
Sama wyrusza na �owy
Jej kot czarny
Niby smo�a
Sam warzy w kocio�ku zio�a
Tak �e pod zielonym dachem
Snuj� si� dziwne zapachy
Ona nie czuje nie s�yszy
Bo sen w niebie j� ko�ysze
Bo p�ynie przez niebo chatk�
Jak zaczarowanym statkiem
Zofia Beszczy�ska - Ko�ysanka czarownicy
|
Jak wie�� niesie, w miejscowo�ci Ma�a N�dza
Stoi wielki hipermarket Stara J�dza.
Od produkt�w uginaj� si� rega�y,
Bo towar�w asortyment jest wspania�y.
Lecz cho� mo�na tam naprawd� wszystko dosta�,
To zakupy w Starej J�dzy rzecz nieprosta.
Kto chce w mig to poj�� w spos�b oczywisty,
Niech spr�buje znale�� wszystko z naszej listy:
Cztery �aby, pi�� paj�k�w, kurze pierze,
Par� klips�w z u�miechni�tym nietoperzem,
Jeden szkielet, dwa d�uga�ne gnaty luzem,
Mask� kota z fioletowym wielkim guzem,
Czaszk� ptaszka, ma�� miot�� odrzutow�,
Dwie pokrzywy (gotowan� i surow�),
Cztery jab�ka z wielgachnymi robalami
I buciki z czerwonymi kokardkami,
[...]
Garniec b�ota, s��j paj�czyn, po�e� sad�a,
Krzywe lustro, gadaj�ce dwa zwierciad�a,
Sze�� truj�cych i �mierdz�cych muchomor�w
Oraz innych strasznych grzybk�w osiem wor�w.
Ma�gorzata Strza�kowska - Hipermarket Stara J�dza [fragm.]
| |
|
Dom na krzywej �apce,
Skrzypi krzywa furtka.
Przed domkiem na �awce
Baba Jaga smutna.
Nikt nie lubi Baby Jagi ani krztyny,
Nikt do Baby nie przychodzi w odwiedziny,
Nikt "dzie� dobry" jej nie powie, gdy j� spotka,
Nikt si� zatrzyma u jej p�otka..
Baba Jaga martwi si� i smuci:
- Ja ju� nie chc� z wszystkimi si� k��ci�!
Czy s� mo�e takie czary albo zio�a,
�ebym mi�a si� zrobi�a i weso�a?
Joanna Papuzi�ska "Smutna Baba Jaga" [fragm.]
| |
A jakie ksi��ki przenios� Ci� w tajemniczy, zaczarowany �wiat magii,
w kt�rym przez chwil� i Ty poczujesz si� wr�k� lub czarownic�
(wed�ug uznania)?
Wiera Badalska "Jak oswoi� czarownic�"
Shirley Barber "Z�ota wr�ka"; "Wr�ka i Gwiezdny Z�bek"
Czarodziejski �wiat wr�ek (Zaczarowany Las)
Roald Dahl "Czarownice"
Natalia Ga�czy�ska "O wr�kach i czarodziejach"
Ksi�ga wr�ek i czarownic
Clive Staples Lewis "Lew, czarownica i stara szafa" (Opowie�ci z Narnii)
Joanna Papuzi�ska "Nasza mama czarodziejka"
Otfried Preussler "Malutka czarownica"
Dorota Terakowska "Dzie� i noc czarownicy"
Valerie Thomas "Wied�ma Winifreda"
|
Bibliografia:
Daxelmuller Christoph "Magia, wied�my i czarnoksi�nicy". Wroc�aw, Atlas 2004
Hill Douglas "Wied�my i czarownicy: poznaj �wiat magii, dzieje, tajemnice i wierzenia ludzi uprawiaj�cych magi�". Warszawa, Arkady 1998
Ksi�ga ba�ni i mit�w. Lublin, Wydawnictwo Pawe� Skokowski 2001
Ksi�ga wr�ek i czarownic. Lublin, Wydawnictwo Pawe� Skokowski 1998
Martin Jerzy W. "O czarach - marach". �wierszczyk 2004 nr 22 s. 5-6
Tylicka Barbara "Bohaterowie naszych ksi��ek: przewodnik po literaturze dla
dzieci i m�odzie�y". ��d�, Literatura 1999
|
|
|