Grażyna Ruta-Balińska

Bardzo rzadko na łamach czasopism bibliotekarskich poruszany jest temat ksi±żek wpływaj±cych do bibliotek w formie darów. Warto zainteresować się tym zagadnieniem ponieważ coraz częściej dary, ze względu na ograniczenia finansowe, wywieraj± istotny wpływ na kształtowanie księgozbiorów będ±c jednym z podstawowych sposobów pozyskiwania nowych tytułów.

Jednak w przeciwieństwie do zakupu dary stanowi± ten rodzaj wpływu, który nie zawsze odpowiada założeniom racjonalnego gromadzenia zbiorów. Pamiętaj±c więc o zasadzie, że nie ilość lecz jakość jest ważna nie powinno się bezkrytycznie pomnażać zasobu bibliotecznego drog± przyjmowania wszystkich proponowanych darowizn. T± droga bowiem wpływaj± obok mniej lub bardziej cennych pozycji także zupełnie nieprzydatne dla danej biblioteki, czy to ze względu na treść (przestarzałe, zdezaktualizowane), czy też na stan (uszkodzone, brudne, zdekomplowane). Przed przyjęciem proponowanych ksi±żek należy zorientować się, czy s± one zgodne z prowadzon± przez dan± bibliotekę strategi± gromadzenia zbiorów. Najważniejsze jest to, by dokonać bardzo wnikliwej oceny przydatności i dopiero wówczas podejmować decyzję o wł±czeniu danego tytułu do zbiorów.

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bydgoszczy otrzymuje corocznie bardzo dużo darowizn ksi±żkowych, zarówno od osób prywatnych, jak i instytucji. Darczyńcy najczęściej z własnej inicjatywy zgłaszaj± się do Biblioteki i proponuj± ksi±żki lub przesyłaj± je drog± pocztow±. S± też firmy wydawnicze, które w zamian za ekspozycję materiałów reklamowych lub własnych publikacji w gablotach usytuowanych na terenie PBW bezpłatnie ofiarowuj± nam ksi±żki

Najczęściej w formie darów trafiaj± do nas :

• egzemplarze okazowe niektórych wydawnictw,
• wydawnictwa własne Akademii Bydgoskiej w ramach jednostronnej wymiany,
• ksi±żki pochodz±ce z selekcji księgozbiorów innych bibliotek,
• ksi±żki wydawane lub sponsorowane przez MENiS lub inne instytucje rz±dowe (np. IPN) oraz zwi±zane z Uni± Europejsk± (m.in. Urz±d Komitetu Integracji Europejskiej),
• publikacje instytucji społecznych : towarzystw, fundacji, stowarzyszeń,
• ksi±żki stanowi±ce dublety w innych bibliotekach (otrzymujemy je z list dubletowych m.in. Biblioteki ¦l±skiej, Biblioteki Publicznej M. St. Warszawy),
• publikacje autorskie,
• niepotrzebne czytelnikom podręczniki akademickie,
• literaturę z likwidowanych domowych księgozbiorów i prywatnych kolekcji.

Wszystkie otrzymywane dary przyjmujemy z zaznaczeniem, że dopiero po gruntownej analizie zostanie podjęta decyzja czy dany tytuł będzie wł±czony do księgozbioru lub przeznaczony na rezerwę. W przypadku gdy nasza Biblioteka nie jest zainteresowana otrzymanymi tytułami, po uzgodnieniu z darczyńc±, oddajemy je lub udostępniamy naszym filiom, bibliotekom szkolnym lub wykładamy na usytuowany w pomieszczeniach katalogowych regał dla czytelników. Za każd± przyjęt± darowiznę Biblioteka wysyła pisemne podziękowanie.

W roku 2003 przeprowadziłam analizę wpływaj±cych do PBW darów w latach 2000-2002. Celem analizy było określenie roli darów w procesie kształtowania księgozbioru Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bydgoszczy, a w szczególności odpowiedź na pytania :

• Czy ilość i wartość darów ma istotny wpływ na powiększanie naszego księgozbioru ?
• Czy otrzymane dary s± zgodne z profilem gromadzenia zbiorów?

Poniżej przedstawiam w skrócie najważniejsze wyniki analizy. Dla lepszego zobrazowania ilości i wartości darów zostały one zestawione z zakupem.

W 2000 r. wśród nowych nabytków 575 egzemplarzy pochodziło z darów (tabela 1). Otrzymaliśmy w tym roku duż± ilość ksi±żek z MEN, zwi±zanych z wprowadzeniem I etapu reformy oświaty. Ksi±żki te dotyczyły : przemian w edukacji, awansu zawodowego nauczycieli, reorganizacji szkół. Dodatkowo spor± ilość publikacji przekazała nam Akademia Bydgoska (w ramach jednostronnej wymiany) oraz wydawnictwo Prószyński i S-ka w zamian za udostępnienie gabloty do ekspozycji własnych ksi±żek. Otrzymaliśmy też dotację z Urzędu Miasta w wysokości 5 000 zł , a uzyskane z tego tytułu ksi±żki zostały potraktowane jako dary.

W 2001 r. darów było zdecydowanie mniej niż w roku poprzednim, bo tylko 233 egzemplarze (tabela 1). Stanowiły one 8,3 % nabytków. Reszta czyli 91,7 % pochodziła z zakupu. Tak mała liczba darów wynikała z otrzymania niewielkiej ilości ksi±żek z Akademii Bydgoskiej oraz MEN. Współpraca z wydawnictwem Prószyński i S-ka stała się sporadyczna.

W roku 2002 także zdecydowanie dominował roku zakup ksi±żek (2131 egz.). Natomiast dary w ilości 486 egz. stanowiły tylko 18,6 % nowych nabytków (tabela 1). Z roku na rok ilość ksi±żek wydawanych przez MEN i bezpłatnie przekazywanych instytucjom oświatowym, szczególnie dotycz±cych reformy edukacji i awansu zawodowego nauczycieli zmniejsza się. Sporo publikacji otrzymaliśmy z Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, Wydawnictwa Szkolnego PWN oraz Akademii Bydgoskiej. W analizowanym roku definitywnie zakończyła się współpraca z wydawnictwem Prószyński i S-ka.

Procentowy udział darów w procesie gromadzenia zbiorów zwartych w latach 2000-2002 przedstawia wykres 1. Korzystne dla Biblioteki byłoby utrzymanie wpływu darów na poziomie nie większym niż 10 - 20 % rocznie. Tylko bowiem możliwość samodzielnego dokonywania zakupu nowych pozycji prowadzi do właściwej realizacji przyjętej przez dan± instytucję strategii gromadzenia zbiorów.

Dynamika zmian w zakresie zakupu i darów w omawianych latach była dość niestabilna. Wynikało to w przypadku darów z nieprzewidywalności w ich otrzymywaniu, natomiast w przypadku kupna z nie do końca znanej sytuacji finansowej naszej Biblioteki. Przedstawia to wykres 2.

Analizie porównawczej poddałam też ilość egzemplarzy przypadaj±c± na 1 tytuł w latach 2000-2002 w kupnie i darach (tabela 2). Prawidłowości± jest, że tylko w zakupie można mieć wpływ i świadomie kształtować zakup określonej ilości egzemplarzy na 1 tytuł. W przypadku darów sprawa jest zupełnie inna. Zdarza się, że otrzymujemy po kilka egzemplarzy 1 tytułu, najczęściej z większych firm w ramach promocji. Przeważnie s± to pojedyncze egzemplarze, co potwierdzaj± dane statystyczne. Tylko rok 2000 był pod tym względem nietypowy. Jak już wspominałam otrzymaliśmy wówczas bardzo dużo materiałów z MEN dotycz±cych reformy oświaty w większej ilości egzemplarzy. ¦rednio na 1 tytuł w darach w 2000 roku przypadało 1,8 egzemplarza, w 2001 i 2002 roku około 1,1 egzemplarza.

Wydział Gromadzenia PBW prowadzi statystykę polegaj±c± na tematycznym zestawianiu ilościowym ksi±żek podzielonych na 5 kategorii.^[1] Te kategorie to : literatura pedagogiczna, psychologiczno-socjologiczna, naukowa, opracowania - lektury, literatura piękna. Z tej statystyki wynika, że w roku 2000 większość przyjętych darowizn to literatura pedagogiczna. Rok 2001 był bardzo skromny, jeśli chodzi o otrzymane dary i w każdej kategorii ilość ksi±żek była niewielka, z lekk± dominacj± literatury pedagogicznej i naukowej. W roku 2002 zaskakuj±ca jest przewaga literatury naukowej i opracowań-lektur nad literatur± pedagogiczn±. Wynika to z faktu, że dary otrzymujemy z różnych źródeł i nie zawsze s± one zgodne z profilem naszej instytucji. Prezentuje to wykres 3.

Wnioski wynikaj±ce z przeprowadzenia analizy s± następuj±ce :

• Księgozbiór PBW jest systematycznie wzbogacany dzięki otrzymywanym z różnych źródeł darom. Jednak dary to nabytki nieprzewidywalne i niesystematyczne o różnej wartości. Aby nie zaśmiecać księgozbioru należy dokonywać sprawdzania otrzymanych tytułów w bazie komputerowej i katalogach kartkowych, by nie dublować posiadanych już tytułów. Tylko wnikliwa ocena każdego tytułu, a i nierzadko duże zdecydowanie może zaowocować przydatnym czytelnikowi i ciekawym księgozbiorem. Wymaga to bardzo dużego nakładu pracy bibliotekarza, ale może przynieść znacz±ce korzyści Bibliotece.

• Dary, które w badanych latach zostały przyjęte do PBW w zdecydowanej większości odpowiadaj± profilowi gromadzonych zbiorów. Najczęściej w postaci darów otrzymujemy literaturę pedagogiczn± oraz szeroko rozumian± literaturę naukow±, co jest zgodne z nasz± strategi± gromadzenia. Ponadto w darach spory udział stanowi literatura beletrystyczna, która w zakupie jest niewielka (lektury, opracowania, powieści, kryminały itd.), a cieszy się zainteresowaniem czytelników. Cieszy fakt, że publikacje nieosi±galne w hurtowniach i księgarniach znajduj± się w naszych zbiorach właśnie dlatego, że otrzymaliśmy je w postaci darowizn.

• Ł±cznie w trzech badanych latach Biblioteka powiększyła swój księgozbiór poprzez dary o 1294 egzemplarze, co stanowi 18,3 % wszystkich nowych nabytków. Jest to ilość bardzo duża. Wartość darów wyniosła 23 076,00 zł.

Podsumowuj±c, dary w znaczny sposób wzbogacaj± i urozmaicaj± nasze zbiory, szczególnie gdy środki na kupno s± ograniczone i wystarczaj± jedynie na literaturę ściśle odpowiadaj±c± profilowi biblioteki. Jak wiadomo oczekiwania i potrzeby czytelników s± bardzo różnorodne i nie zawsze kupno jest w stanie im sprostać. Pozytywnym zjawiskiem w zakresie gromadzenia zbiorów byłoby otrzymywanie darów tzw. "sugerowanych" czyli zamówionych przez dan± bibliotekę, ponieważ tylko samodzielne dobieranie ksi±żek do zbiorów warunkuje właściw± realizację strategii gromadzenia.

Wykresy i tabele

Tabela 1. Zestawienie wpływów wg sposobu nabycia w latach 2000-2002

Wykres 1. Procentowy udział darów w gromadzeniu zbiorów w latach 2000-2002 (zestawienie wg woluminów)

Wykres 2. Dynamika zmian w zakresie darów i kupna w latach 2000-2002

Tabela 2. Ilość egzemplarzy przypadaj±ca na 1 tytuł w latach 2000-2002 w kupnie i darach

Wykres 3. Zestawienie darów wg rodzaju literatury w latach 2000-2002

Grażyna Ruta-Balińska
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bydgoszczy