Dorota M±czka, Katarzyna Szczubińska

Przygotowanie uczniów klas maturalnych do egzaminu dojrzałości z języka polskiego wymaga aktywnego i systematycznego powtarzania materiału literackiego. Aby zmobilizować młodzież do właściwych działań i pokonać jej niechęć do czytania lektur szkolnych, można przeprowadzić konkurs Z LEKTURAMI ZA PAN BRAT. Zakres materiału do konkursu obejmuje treści nauczania od starożytności do literatury II wojny światowej.

Konkurs ma charakter dwuetapowy. Może być realizowany w odrębnych terminach. W zmaganiach udział bior± reprezentacje wszystkich klas maturalnych danej szkoły. Każda klasa typuje trzyosobow± reprezentację.

W I etapie kapitanowie zespołów przy zadaniach losuj± nazwę epoki literackiej; zespoły wybieraj± pytania, w zależności od stopnia trudności, za 1, 2 lub 3 punkty. Pytania dotycz± ustalenia utworu, z którego pochodzi cytat, charakterystyki bohatera literackiego oraz teorii i historii literatury.

Do II etapu przechodz± trzy zespoły, które uzyskały największ± liczbę punktów. Rywalizuj±ce drużyny maj± za zadanie:

• wskazać autorów i tytuły dzieł, z których pochodz± cytaty;
• uporz±dkować w kolejności chronologicznej 10 tytułów utworów literackich;
• podać imiona i nazwiska autorów tomików poetyckich;
• skojarzyć nazwy gatunków literackich z tytułami dzieł;
• podać autora słów do utworu muzycznego;
• przypisać cytowane wypowiedzi bohaterkom literackim;
• podać autora maksymy, złotej myśli, znanego cytatu;
• uporz±dkować w kolejności chronologicznej nazwiska laureatów Literackiej Nagrody Nobla.

Zespół, który otrzyma największ± liczbę punktów, zostaje nagrodzony tytułem Mistrza Lektur Szkolnych oraz dyplomami i wyróżnieniami w postaci oceny z języka polskiego.

Przypadku remisu przewidziana dogrywka - zespoły odpowiadaj± na losowo wybrane pozostałe pytania.

Materiał konkursowy można wykorzystać w całości (wszystkie etapy i wszystkie zadania) lub we fragmentach.

Wykorzystane materiały:

• Granosik J. "Bohaterowie lektur", Poradnik Bibliotekarza 1997, nr 7-8, s. 43-45
• Markiewicz H., Romanowski A. "Skrzydlate słowa", Warszawa 1990.
• Paszowski M., Szymański T. "Czy znasz ten cytat, czy znasz tę postać?", Biblioteka w Szkole 1999, nr 5, s. 16-19
• Podręczniki do szkół średnich.
• Piosenki:
  • Demarczyk E. "Karuzela z Madonnami".
  • Grechuta M. "Będziesz moj± pani±",
    • "Dni, których nie znamy",
    • "Niepewność",
    • "Ocalić od zapomnienia".
  • Maanam "Nic dwa razy".
  • Metro The Musical "Wieża Babel".
  • Stare Dobre Małżeństwo "Jak",
  • "Jest już za późno, nie jest za późno",
  • "Kim właściwie była ta piękna pani?",
  • "Nie brookliński most",
  • "Opadły mgły, wstaje nowy dzień".

Nic nie stoi na przeszkodzie, by materiał do konkursu był modyfikowany czy wzbogacany o nowe elementy.

SCENARIUSZ

Nauczyciel wybiera dwóch uczniów do roli Prowadz±cych. Ci informuj± o regulaminie konkursu, czytaj± polecenia, nagradzaj± zespoły odpowiedni± ilości± punktów. Zespoły siadaj± przy osobnych stolikach.

ETAP I

Konkurs otwiera wykonanie utworu "Jest już za późno, nie jest za późno" z repertuaru Starego Dobrego Małżeństwa.

Po wysłuchaniu utworu Prowadz±cy witaj± zgromadzonych: jury, reprezentacje klas maturalnych oraz publiczność. Drużyny wybieraj± kapitanów. Ci przy każdym zadaniu losuj± nazwę epoki literackiej, z któr± zwi±zane jest pytanie dla zespołu. Zespoły za każdym razem wybieraj± stopień trudności zadania - za 1, 2 lub 3 punkty. Zadania ocenia jury, przyznaje punkty, a Prowadz±cy nagradzaj± drużyny właściw± ilości± cukierków (punktów). Czas na odpowiedź każdorazowo wynosi 2 minuty.

Zadanie 1:Czy znasz ten cytat? polega na wskazaniu autora i tytułu dzieła. Zadanie kończy wykonanie utworu "Jak" z repertuaru SDM.

Zadanie 2: O kim mowa? polega na podaniu bohatera, o którym mówi cytowany fragment. Zadanie kończy odtworzenie piosenki "Nie brookliński most" z repertuaru SDM

Zadanie 3: Kto to powiedział? polega na podaniu bohatera, który wypowiedział odczytane przez Prowadz±cych słowa. Zadanie zamyka odtworzenie piosenki "Opadły mgły, wstaje nowy dzień" z repertuary SDM.

Zadanie 4: Sprawdź swoje wiadomości polega na udzieleniu informacji z zakresu historii i teorii literatury.

Prowadz±cy podsumowuj± etap I, licz± zgromadzon± przez każdy zespół liczbę cukierków. Wyniki zapisuj± na tablicy. Do etapu II przechodz± zespoły z największ± liczb± punktów. Zwycięzcom Prowadz±cy dedykuj± utwór "Kim właściwie była ta piękna pani?" z repertuaru SDM.

ETAP II

Konkurs otwiera wykonanie piosenki "Ocalić od zapomnienia" z repertuaru M. Grechuty.

Prowadz±cy witaj± jury, trzy zespoły bior±ce udział w konkursie oraz publiczność. Podobnie jak w I etapie cukierki symbolizuj± punkty, które otrzymuj± od Prowadz±cych drużyny.

Każde zadanie ocenia jury, które decyduje o ilości punktów. Czas na odpowiedź to 3 minuty. Każdorazowo zespoły otrzymuj± zestaw zadań i odpowiedzi zapisuj± na kartkach.

Przy zadaniu 1: Podaj tytuł i autora następuj±cego fragmentu Prowadz±ce czytaj± teksty dwukrotnie. Każda właściwa odpowiedź to 1 pkt (razem 3 pkt.).

Przy zadaniu 2: Uporz±dkuj w kolejności chronologicznej (numeruj±c) 10 tytułów utworów literackich punktowane s± odpowiedzi w całości poprawne (3 pkt.). Podczas wykonywania zadania wykonana zostaje piosenka "Będziesz moj± pani±" z repertuary M. Grechuty.

Za zadanie 3: Podaj imiona i nazwiska autorów następuj±cych tomików poetyckich zespoły otrzymuj± maksymalnie 5 pkt. (punkt za każd± odpowiedź). W trakcie zadania zostaje wykonana piosenka "Dni, których nie znamy" z repertuaru M. Grechuty.

Za zadanie 4: Skojarz nazwy gatunków z tytułami dzieł (rozwi±zane w całościpoprawnie) zespoły otrzymuj± 2 pkt.

Zadanie 5: Kto jest autorem słów do następuj±cych utworów muzycznych? polega na wylosowaniu przez zespoły piosenki A, B lub C, jej wysłuchaniu i odgadnięciu autora tekstu. Zespoły otrzymuj± za prawidłow± odpowiedź  2 pkt.

Przy zadaniu 6: Przypisz poszczególne cytaty bohaterkom literackim Prowadz±cy czytaj± cztery fragmenty dwukrotnie. Zespoły za każd± poprawn± odpowiedź otrzymuj± 1 pkt (w sumie 4 pkt.).

Przy zadaniu 7: Podaj, kto jest autorem każdego z poniższych zdań drużyny trzykrotnie losuj± kwestię od A do J. Za każd± poprawn± odpowiedź uzyskuj± 1 pkt (razem 3 pkt.).

Za zadanie 8: Uporz±dkuj w kolejności chronologicznej (numeruj±c) imiona i nazwiska laureatów Literackiej Nagrody Nobla (w całości wykonane poprawnie) zespoły otrzymuj± 2 pkt.

Prowadz±cy podsumowuj± etap II, licz± zgromadzon± przez każdy zespół ilość cukierków. Wyniki zapisuj± na tablicy. Uczniowie zespołu, który zebrał największ± liczbę punktów, otrzymuj± tytuły Mistrza Lektur Szkolnych, dyplomy i wyróżnienia w postaci oceny z języka polskiego.

Konkurs kończy wykonanie piosenki "Wieża Babel" z repertuaru Metro The Musical.

ZADANIA DO KONKURSU

ETAP I

Przy każdym zadaniu zespoły losuj± epokę literack± i podejmuj± decyzję, za ile punktów chc± otrzymać pytanie, w zależności od stopnia trudności - za 1, 2 lub 3 pkt.

Zadanie nr 1: Czy znasz ten cytat?

ANTYK

1. "Ach, siostro moja, pomyśl, jak nam ojciec
   Zgin±ł zhańbiony i wstydem okryty." 1 pkt
2. "Rzecz to piękna, gdy krocz±c w pierwszym szeregu,
   Ginie człowiek odważny, walcz±c w obronie ojczyzny." 2 pkt.
3. "Hefajstos rzucił na ogień hartown± miedź oraz cynę,
   Złoto kosztowne i srebro, a potem prędko pochwycił
   Ciężkie kowadło." 3 pkt.

¦REDNIOWIECZE

1. "Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze." 1 pkt
2. "Panny na to się trzymajcie,
   Małe kęsy przed się krajcie." 2 pkt.
3. "Chytrze bydl± z pany kmiecie
   Wiele się w jich siercu plecie.
   Gdy dzień panu robić maj±,
   Częstokroć odpoczywaj±." 3 pkt.

RENESANS

1. "Gościu, si±dż pod mym liściem,
   a odpocznij sobie." 1 pkt
2. "Już południe a my jeszcze żniemy.
   Czy tego chce starosta, że tu pomdlejemy." 2 pkt.
3. "Pokój - szczęśliwość, ale bojowanie
   Byt nasz podniebny. On srogi ciemności
   Hetman i świata łakome marności
   nasze pilno czyni± zepsowanie." 3 pkt.

BAROK

1. "Leżysz zabity i jam też zabity,
   Ty - strzał± śmierci, ja - strzał± miłości." 1 pkt
2. "Godzina za godzin± niepojęcie chodzi:
   Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi." 2 pkt.
3. "Ciebie proszę, abyś to, co ku twej wdzięce
   W tym królestwie śmiertelne chc± wspominać ręce,
   Szczęścić raczył." 3 pkt.

O¦WIECENIE

1. "Szanujmy m±drych, przykładnych, chwalebnych,
   ¦miejmy się z głupich, choć i przewielebnych." 1 pkt
2. "Już miesi±c zeszedł, psy się uśpiły
   I coś tam klaszcze za borem.
   Pewnie mnie czeka mój Filon miły
   Pod umówionym jaworem." 2 pkt.
3. "Te s± wstrzemiężliwości zaszczyty, pobudki,
   Te s± "B±dż zdrów!" " Gdzie idziesz?" "Napiję się wódki." 3 pkt.

ROMANTYZM

1. "Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
   Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
   Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
   Miej serce i patrzaj w serce!" 1 pkt
2. "Znam dobrze mężczyzn, ten ród krokodyli." 2 pkt.
3. "Zgrzybiali, robaczywi, pełni napoju i jadła, ust±pcie młodym, zgłodniałym i silnym." 3 pkt.

POZYTYWIZM

1. "Kończ... waść!... wstydu oszczędź!" 1 pkt
2. "Szukajcie prawdy jasnego płomienia,
   Szukajcie nowych, nieodkrytych dróg..." 2 pkt.
3. "Romantycy musz± wygin±ć, to darmo, dzisiejszy świat nie dla nich..." 3 pkt.

MŁODA POLSKA

1. "Miałeś, chamie, złoty róg,
   miałeś, chamie, czapkę z piór:
   czapkę wicher niesie..." 1 pkt
2. "...Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! - Na wieki wieków, moja Agato, a dok±d to wędrujecie, co? - We świat, do ludzi, dobrodzieju kochany..." 2 pkt.
3. "Tr±ba dziwny dźwięk rozsieje,
   ogień skrzepnie, blask ściemnieje,
   w proch powróc± światów dzieje." 3 pkt.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. "Dlatego, panowie, że Słowacki wielkim poet± był!" 1 pkt
2. "Duszno było od malin, któreś, szepcz±c, rwała,
   A szept nasz tylko wówczas nacichał w ich woni,
   Gdym wargami wygarniał z podanej mi dłoni
   Owoce, przepojone woni± twego ciała." 2 pkt.
3. "... zawiośniało - latopędzi przez jesienność białośnieże.
   KINEMATOGRAF KINEMATOGRAF KINEMATOGRAF..." 3 pkt.

LITERATURA PO 1939 ROKU

1. "W Niemczech, można powiedzieć, ludzie umiej± coś zrobić - z niczego..." 1 pkt
2. "Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało wielkie sprawy głupi± miłości±." 2 pkt.
3. "A którzy czekali błyskawic i gromów,
   S± zawiedzeni.
   A którzy czekali znaków i archanielskich tr±b,
   Nie wierz±, że staje się już.
   Dopóki słońce i księżyc s± w górze
   Dopóki trzmiel nawiedza różę,
   Dopóki dzieci różowe się rodz±,
   Nikt nie wierzy, że staje się już." 3 pkt

Zadanie nr 2: O kim mowa?

ANTYK

1. "Oto jest sprawczyni przestępstwa!
   tęśmy schwytali grzebi±c±." 1 pkt
2. "Skoczył (...) a gniew przepełniał mu serce
   Nieposkromiony i dziki. Pierś swoj± tarcz± osłonił." 2 pkt.
3. "... nie czuł się szczęśliwy. Rówieśnicy nazywali go podrzutkiem, a nikt nie chciał wyjawić tajemnicy jego pochodzenia. Pojechał zatem do Delf do wyroczni." 3 pkt.

¦REDNIOWIECZE

1. "Twego dziela Krzciciela (...)
   Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze." 1 pkt
2. "... tak wezwany,
   Mędrzec wielki, mistrz wybrany,
   Prosił Boga o to prawie,
   By użrzał śmierć..." 2 pkt.
3. "Tu pod wschodem leżał
   Każdy nań pomyje lał, zł± wodę lał.
   A leżał tu sześćnaćcie lat..." 3 pkt.

RENESANS

1. "... moja wdzieczna, gdzieś mi się podziała?
   W któr± stronę, w któr±ś się krainę udała?" 1 pkt
2. "Mało śpiewa, wszystko dzwoni?
   Msza nie była jako łoni." 2 pkt.
3. "... prawieś mi się sianem wykręciła!
   Ta nahajka mocno się na twój grzbiet groziła." 3 pkt.

BAROK

1. "Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty,
   (...) Ty masz zwi±zane ręce..." 1 pkt
2. "Obróci się (...) czołem na swe szyki,
   Gdzie widz±c zgromadzone wszystkie pułkowniki
   I rotmistrze, i wielka część narodów obu
   Żywej młodzi..." 2 pkt.
3. "Twe oczy, sk±d Kupido na wsze ziemskie kraje,
   Córo możnego króla, harde prawa daje." 3 pkt.

O¦WIECENIE

1. "Mówi±c właśnie te słowa: " ...i odpuść nam winy,
   Jako my odpuszczamy", biła bez litości.
   Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności!" 1 pkt
2. "Pięknież to, gdy na tronie sędziwość się mieści;
   Tyś nań wst±pił maj±c lat tylko trzydzieści..." 2 pkt.
3. "Dziwić się nie należy, jeżeli (...)
   Nie rozumie po polsku, nie jej to jest wina,
   Ale tych raczej, co jej dali wychowanie." 3 pkt.

ROMANTYZM

1. Wypowiada słynny monolog: "Być albo nie być - oto jest pytanie." 1 pkt
2. Jest to tajemnicza, niezwykłej urody, dziewczyna znad jeziora, która nie wierzy w stałość uczuć mężczyzn i w trwałość ich deklaracji miłosnych. Za zdradę karze bardzo surowo. 2 pkt.
3. Bohater powieści poetyckiej. Po utracie i pomszczeniu swej kochanki na zawsze skrywa się przed światem w klasztorze. 3 pkt.

POZYTYWIZM

1. "Był to zawsze człowiek czynu, który, co mu przyszło do głowy czy serca, wykonywał natychmiast. Postanowił wejść do uniwersytetu i wszedł, postanowił zrobić maj±tek i zrobił. Więc jeżeli wymyślił jakieś głupstwo, to także się nie cofnie i zrobi głupstwo kapitalnie. Taki ma charakter" 1 pkt
2. Postać z Trylogii Sienkiewicza. Chor±ży orszański, mężczyzna przystojny, waleczny i zawadiacki żołnierz. 2 pkt.
3. Młody pisarz gminny, tchórz, intrygant, kobieciarz. Doprowadził do tragedii rodzinnej i nie został za to ukarany. 3 pkt.

MŁODA POLSKA

1. Pierwowzorem tej postaci był Włodzimierz Tetmajer (1861-1923), malarz, poeta i prozaik, który ożenił się z wiejsk± dziewczyn±, Hanusi± Mikołajczykówn±. 1 pkt
2. "Nie wiedział tylko, kto płacze... Czy Joasia? - Czy grobowe lochy kopalni płacz±? Czy sosna rozdarta?" 2 pkt.
3. "Przez dwie noce już czuwał i trzeci dzień wci±ż szedł przy wozie. Buty mu się w rzadkim błocie rozciapały tak misternie, że przyszwy szły swoim porz±dkiem, podeszwy swoim porz±dkiem, a bose stopy w zupełnym odosobnieniu. Bardzo przemókł i przezi±bł do szpiku kości (...) Chodził teraz w przepoconej sukmanie, żarł chciwie razowiec ze szperk± i żłopał gorzałkę..." 3 pkt.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. Małżeństwo z Jagn± staje się dla niego źródłem wstydu, upokorzeń i przyczyn± tragedii rodzinnej. 1 pkt
2. Mistrz szewski w wyniku zbiegu okoliczności wyniesiony do najwyższych godności w państwie. 2 pkt.
3. Bohaterka powieści odbywa fantastyczny lot na miotle. Obejmuje rolę gospodyni na Balu Pełni Księżyca. 3 pkt.

LITERATURA PO 1939 ROKU

1. " Mam dwadzieścia cztery lata
   ocalałem
   prowadzony na rzeź..." 1 pkt
2. "Nas nauczono. Nie ma litości (...)
   Nas nauczono. Nie ma sumienia (...)
   Nas nauczono. Nie ma miłości (...)
   Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,
   żeby nie umrzeć roj±c to wszystko." 2 pkt.
3. Były komunista, odwrócił się od partii. Został aresztowany, oskarżony o szpiegostwo, z dziesięcioletnim wyrokiem znalazł się w Jercewie. By ocalić w sobie resztki człowieczeństwa, zdecydował się na ci±głe samookaleczanie. Ocalił odrobinę wolności - wybrał czas i sposób śmierci. 3 pkt.

Zadanie nr 3: Kto to powiedział?

ANTYK

1. "Pamiętaj, synu, żebyś zawsze latał środkiem, między morzem, a niebem." 1 pkt
2. "Synu Peleusa, już dłużej nie będę przed tob± uciekał,
   Chociaż obiegłem gród wielki boskiego Pryjama trzykrotnie." 2 pkt.
3. "O kraju Teb, ojczysty grodzie!
   I wy, bogowie w naszym narodzie!
   Już mnie prowadz±, już bez zwłoki
   Popatrz, senacie Teb wysoki." 3 pkt.

¦REDNIOWIECZE

1. "Synku miły i wybrany,
   Rozdziel z matk± swoje rany;
   A wszakom cię, Synku miły,
   W swem sercu nosiła,
   A takież tobie wiernie służyła." 1 pkt
2. "Poganinie, synu niewolnika, jak ty się ośmieliłeś dotkn±ć mnie, słusznie albo nie? Kto o tym usłyszy, będzie cię miał za szaleńca! Oto pękł mój róg, złoto i kryształy odpadły!" 2 pkt.
3. "Tu oczyść serce podłości± zatrute,
   Tu zabij w sobie wszelki strach znikomy.
   Do miejsc my przyszli, gdzie czyni± pokutę..." 3 pkt.

RENESANS

1. "O nierz±dne królestwo i zginienia bliskie,
   Gdzie ani prawa waż±, ani sprawiedliwość
   Ma miejsca, ale wszystko złotem kupić trzeba!" 1 pkt
2. "Jeszczem ci się dziś nie kładł, co za długie spanie?" 2 pkt.
3. "Mógłżeby cały ocean
   Te krwawe ślady spłukać z mojej ręki?
   Nie, nigdy! Raczej by ta moja ręka
   Zdołała wszystkich mórz wody zrumienić
   I ich zieloność w purpurę zamienić." 3 pkt.

BAROK

1. "... starać się o to trzeba, żeby żadnej białej głowy krewnej dziecinnej nie trzymać przy sobie, i owszem, zaraz to z domu posażyć; a u nas tego pełno było i to nas też zdradziło." 1 pkt
2. "Ani mnie ust natura formowała z miodu,
   Ani też tam oracyj trzeba i wywodu,
   Gdzie Bóg, Ojczyzna i Pan swoje składy święte
   W archiwie piersi waszych chowaj± zamknięte." 2 pkt.
3. "Dobosz, obudź ich mości do wałów
   Niechaj każdy przy swoim zbrojno stawa koszu;
   Nie mijajże żadnego namiotu doboszu." 3 pkt.

O¦WIECENIE

1. "Jam tu przed dobr± stan±ł godzin±,
   Długo na ciebie klaskałem.
   Gdyś nadchodziła, między chrościn±
   Naumyślnie się schowałem." 1 pkt
2. "Polska nigdy się z nikim ł±czyć nie powinna;
   Niech cicho siedzi, ale niech nie będzie czynna;
   A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi,
   Niech się z dalekim ł±czy, co jej nie zaszkodzi." 2 pkt.
3. "Zapomniałem z gruntu oracji mojej, słysz±c tak niespodziewane słowa. Ja, który prostaków i dzikich uczuć rozumu chciałem, od nich samych os±dzony za dzikiego i oddany na naukę..." 3 pkt.

ROMANTYZM

1. "Ja i ojczyzna to jedno.
   Nazywam się Milijon - bo za milijony
   Kocham i cierpię katusze." 1 pkt
2. "Ludy! Winkelried ożył!
   Polska Winkelriedem narodów!
   Poświęci się, choć padnie jak dawniej! jak nieraz!" 2 pkt.
3. "I wtedy mógłbym rzec: trwaj chwilo,
   chwilo, jesteś piękn±!
   Czyny dni moich czas przesil±,
   U wrót wieczności klękn±." 3 pkt.

POZYTYWIZM

1. "Gdzie ojca nie ma, tam, Pismo mówi: wuja słuchać będziesz!" 1 pkt
2. "Między nami nic nie było!
   Żadnych zwierzeń, wyznań żadnych,
   Nic nas z sob± nie ł±czyło,
   Prócz wiosennych marzeń zdradnych." 2 pkt.
3. Słowa wyjęte z artykułu prasowego: "My jesteśmy młodzi, nieliczni, nie rz±dz±cy się widokami materialnych korzyści (...) Wy jesteście starzy, liczni, krępowani między sob± tysi±cem niewidzialnych nici." 3 pkt.

MŁODA POLSKA

1. "Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział." 1 pkt
2. "Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
   Dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
   Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza
   Człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy." 2 pkt.
3. "Wszystko polega na tym, żeby człowiek był w pogotowiu. Ja nie byłem; nie byłem - wtedy. Nie chcę się usprawiedliwiać, ale tak bym chciał się wytłumaczyć, tak bym chciał, żeby ktoś zrozumiał, ktokolwiek, choćby tylko jeden człowiek! (...) Co za sposobność przepadła! Mój Boże, co za sposobność." 3 pkt.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. "Miasto. Masa. Maszyna." 1 pkt
2. "Ale ja nie jestem winny (...) Jak może być człowiek w ogóle winny? (...) Jestem wdzięczny za to, że dano mi na tę drogę tych półniemych, nic nie rozumiej±cych i że mnie samemu pozostawiono, abym powiedział sobie, co nieuchronne." 2 pkt.
3. "Idę młody, genialny, trzymam ręce w kieszeniach,
   stawiam kroki milowe, zamaszyste jak świat." 3 pkt.

LITERATURA PO 1939 ROKU

1. "Uwaga! Uwaga! Przeszedł! Koma trzy!" 1 pkt
2. "Ci tam z zewn±trz myśl±, że to jest potworne, ale przecież nie jest tak źle, skoro i orkiestra, i boks, i trawniczki, i koce na łóżkach... Oszukańcza jest porcja chleba, do której trzeba dokładać, aby żyć. Oszukańczy jest czas pracy, przy którym nie wolno mówić, siadać, odpoczywać. Oszukańcza jest każda szufla ziemi, któr± niepełn± rzucamy na wał rowu." 2 pkt.
3. "S± w ojczyźnie rachunki krzywd,
   obca dłoń ich też nie przekreśli,
   ale krwi nie odmówi nikt." 3 pkt.

Zadanie nr 4: Sprawdź swoje wiadomości.

ANTYK

1. Podaj znaczenie następuj±cego zwi±zku frazeologicznego: "hiobowa wieść". 1 pkt
2. Wyjaśnij termin "strofa saficka". 2 pkt.
3. Wiekiem epigramatu określa się następuj±cy okres w dziejach... 3 pkt.

¦REDNIOWIECZE

1. Wyjaśnij pojęcie "hagiografia". 1 pkt
2. Motyw mater dolorosa wi±że się z następuj±cym utworem literackim... 2 pkt.
3. Deesis to... 3 pkt.

RENESANS

1. Wyjaśnij pojęcie "sonet". 1 pkt
2. Motyw ton±cego okrętu występuje w... 2 pkt.
3. Czy M. Reja można określić mianem "poety doctusa"? 3 pkt.

BAROK

1. Wyjaśnij pojęcie "koncept". 1 pkt
2. Który z poetów barokowych nawi±zuje do biblijnej Księgi Koheleta? 2 pkt.
3. Podaj przedstawicieli klasycyzmu francuskiego. 3 pkt.

O¦WIECENIE

1. Polski teatr narodowy powstał w roku... 1 pkt
2. Z jakim nurtem literatury oświecenia kojarz± Ci się Puławy? 2 pkt.
3. Mianem "kochanka Justyny" nazywano... 3 pkt.

ROMANTYZM

1. Wyjaśnij termin "werteryzm". 1 pkt
2. Co oznacza wyrażenie "mesjanizm polski" i z jakim utworem jest zwi±zane? 2 pkt.
3. Wymień tytuły utworów, w których występuje motyw tęsknoty. 3 pkt.

POZYTYWIZM

1. Kto i w jakiej polskiej powieści wprowadził "technikę luster" w ukazywaniu świata przedstawionego? 1 pkt
2. Na czym miała polegać "praca organiczna" i "praca u podstaw"? 2 pkt.
3. Podaj cechy charakterystyczne "naturalizmu". 3 pkt.

MŁODA POLSKA

1. Wymień inne nazwy tej epoki. 1 pkt
2. Wymień pięć "osób dramatu" pojawiaj±cych się w "Weselu" St. Wyspiańskiego. 2 pkt.
3. Co to jest "impresjonizm"? Wymień dwóch polskich malarzy impresjonistów. 3 pkt.

DWUDZIESTOLECIE MIˇDZYWOJENNE

1. Kto był prekursorem teatru absurdu? 1 pkt
2. Na czym polega według W. Gombrowicza "upupienie"? 2 pkt.
3. Wyjaśnij termin St. I. Witkiewicza "czysta forma". 3 pkt.

LITERATURA PO 1939 ROKU

1. Wyjaśnij określenie "pokolenie Kolumbów". 1 pkt
2. Co oznacza pojęcie "człowiek zlagrowany"? 2 pkt.
3. Wymień trzy przykłady dokumentów paraliterackich powstałych po II wojnie światowej. 3 pkt.

ETAP II

Każdorazowo zespoły otrzymuj± zestaw zadań i odpowiedzi zapisuj± na kartkach. Przy każdym zadaniu liczba punktów jest inna - zgodna ze scenariuszem.

Zadanie nr 1: Podaj tytuł i autora następuj±cego fragmentu.

1. "Nie masz, i po raz drugi nie masz w±tpliwości,
   Żeby cnota miała być kiedy bez zazdrości.
   Jako cień niedostępny ciała naszladuje,
   Tak za cnot± w też tropy zazdrość postępuje."
2. "O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy?
   Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy;
   Żeby srebrem pachołków od głowy do stopy,
   Sługi odziać koralem, burkatel± stropy."
3. "Pokój szczęśliwość. Ale bojowanie
   Byt nasz podniebny. On srogi ciemności
   Hetman i świata łakome marności
   O nasze pilno czyni± zepsowanie."

Zadanie nr 2: Uporz±dkuj w kolejności chronologicznej (numeruj±c) dziesięć tytułów utworów literackich.

IV cz. Dziadów

Lalka

Ferdydurke

Pieśń legionów J. Wybickiego

Lament świętokrzyski

III cz. Dziadów

Chłopi

Przedwiośnie

Kordian

Rozmowy z katem

Zadanie nr 3: Podaj imiona i nazwiska autorów następuj±cych tomików poetyckich.

1. Nad głębiami
2. Krzak dzikiej róży
3. Sny o potędze
4. Raport z oblężonego Miasta
5. Ocalenie

Zadanie nr 4: Skojarz nazwy gatunków z tytułami dzieł.

1. hymn 1. Kowal
2. sonet 2. Smutno mi Boże
3. ballada 3. Sk±piec
4. komedia 4. Beniowski
5. poemat dygresyjny      5. Lilie

Zadanie nr 5: Kto jest autorem słów do następuj±cych utworów muzycznych?

1. Maanam Nic dwa razy
2. M. Grechuta Niepewność
3. E. Demarczyk Karuzela z Madonnami

Zadanie nr 6: Przypisz poszczególne cytaty bohaterkom literackim.

1. "A, nie lubię - rzekła z grymasem - nie lubię! Młody starzec, zblazowany i pewnie nie wysportowany! Nie cierpię sztuczności. Ależ profesorze, niechże Pan porówna z nim moj± Zutę - szczera, swobodna, naturalna - oto, do czego doprowadzaj± wasze anachroniczne metody."
2. "Przyszłam na chwilę,
   gdzie ta chata rozśpiewana (...)
   i będę sobie wyobrażać pana
   z daleka,
   a jak będę zakochana,
   przyszlę panu list i klucz."
3. "Ach pamiętam!... Rzeczywiście tak mi się wówczas zdawało... Dziś jednak, kiedym go poznała trochę lepiej, widzę, że nie należy do tej kategorii ludzi, których można się lękać. Uwielbia mię po cichu, to prawda; ależ tak samo będzie mnie uwielbiał nawet wówczas, gdybym wyszła... Wielbicielom tego (...) gatunku wystarczy spojrzenie, uścisk ręki..."
4. "Daj się namówić czułym wyrazem,
   Porzuć wzdychania i żale,
   Do mnie tu, do mnie, tu będziem razem
   Po wodnym pl±sać krysztale."

Zadanie nr 7: Podaj, kto jest autorem każdego z poniższych zdań.

1. "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce."
2. "Przez ciebie płynie strumień piękności, ale ty nie jesteś piękności±."
3. "Wzniosłem pomnik trwalszy niż ze spiżu."      
4. "Myślę, więc jestem."
5. "Miej serce i patrzaj w serce."
6. "Ideał sięgn±ł bruku."
7. "Człowiek jest trzcin, najw±tlejsz± w przyrodzie, ale trzcin± myśl±c±."
8. "Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników - podstępy."
9. "A jeśli komu droga otwarta do nieba,
   tym co służ± ojczyźnie..."
10. "Chodzi mi o to, aby język giętki
    Powiedział wszystko, co pomyśli głowa."

Zadanie nr 8: Uporz±dkuj w kolejności chronologicznej (numeruj±c) imiona i nazwiska laureatów Literackiej Nagrody Nobla.

1. Czesław Miłosz
2. Henryk Sienkiewicz
3. Władysław Stanisław Reymont
4. Wisława Szymborska

ODPOWIEDZI DO KONKURSU

ETAP I

Zadanie nr 1

ANTYK

1. Sofokles Antygona
2. Tyrtajos Rzecz to piękna
3. Homer Iliada

¦REDNIOWIECZE

1. Bogurodzica
2. Słota O zachowaniu się przy stole
3. Satyra na leniwych chłopów

RENESANS

1. J. Kochanowski Na lipę
2. Sz. Szymonowic Żeńcy
3. M. Sęp Szarzyński O wojnie naszej...

BAROK

1. J. A. Morsztyn Do trupa
2. D. Naborowski Krótkość żywota
3. W. Potocki Transakcja wojny chocimskiej

O¦WIECENIE

1. I. Krasicki Monachomachia
2. F. Karpiński Laura i Filon
3. I. Krasicki Pijaństwo

ROMANTYZM

1. A. Mickiewicz Romantyczność
2. A. Fredro ¦luby panieńskie
3. Z. Krasiński Nie-Boska komedia

POZYTYWIZM

1. H. Sienkiewicz Potop
2. A. Asnyk Do młodych
3. B. Prus Lalka

MŁODA POLSKA

1. S. Wyspiański Wesele
2. S. W. Reymont Chłopi
3. J. Kasprowicz Dies irae

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. W. Gombrowicz Ferdydurke
2. B. Leśmian W malinowym chruśniaku
3. S. Młodożeniec XX wiek

LITERATURA PO 1939 R.

1. Z. Nałkowska Medaliony
2. K. K. Baczyński Z głow± na karabinie
3. Cz. Miłosz Piosenka o końcu świata

Zadanie nr 2

ANTYK

1. Antygona
2. Achilles
3. Edyp

¦REDNIOWIECZE

1. Jezus Chrystus
2. Mistrz Polikarp
3. ¦w. Aleksy

RENESANS

1. Urszulka
2. Pleban
3. Pietrucha

BAROK

1. trup
2. Chodkiewicz
3. Elżbieta - córka króla angielskiego Jakuba

O¦WIECENIE

1. dewotka
2. król St. A. Poniatowski
3. Starościna Gadulska

ROMANTYZM

1. Hamlet
2. ¦witezianka
3. Giaur

POZYTYWIZM

1. Stanisław Wokulski
2. Andrzej Kmicic
3. Zołzikiewicz

MŁODA POLSKA

1. Gospodarz z Wesela Wyspiańskiego
2. Tomasz Judym
3. Andrzej Borycki, ps. Szymon Winrych

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. Maciej Boryna
2. Sajetan Tempe
3. Małgorzata z Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa

LITERATURA PO 1939 R.

1. T. Różewicz Ocalony
2. K. K. Baczyński Pokolenie
3. Kostylew z Innego świata Grudzińskiego

Zadanie nr 3

ANTYK

1. Dedal
2. Hektor
3. Antygona

¦REDNIOWIECZE

1. Matka Boska z Lamentu świętokrzyskiego
2. Roland
3. Wergiliusz z Boskiej komedii

RENESANS

1. Ulisses z Odprawy posłów greckich
2. Kapelan z fraszki O kapelanie
3. Makbet

BAROK

1. J. Ch. Pasek
2. Chodkiewicz z Transakcji... Potockiego
3. Rotmistrz z Pospolitego ruszenia Potockiego

O¦WIECENIE

1. Filon
2. Starosta Gadulski
3. Mikołaj Doświadczyński

ROMANTYZM

1. Konrad z III cz. Dziadów Mickiewicza
2. Kordian z dramatu Słowackiego
3. Faust z dramatu Goethego

POZYTYWIZM

1. Zagłoba
2. A. Asnyk Między nami nic nie było
3. Al. ¦więtochowski My i wy

MŁODA POLSKA

1. Dulska
2. K. Przerwa-Tetmajer Koniec wieku XIX
3. Lord Jim

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. T. Peiper Miasto Masa Maszyna
2. Józef K. z Procesu Kafki
3. B. Jasieński But w butonierce

LITERATURA PO 1939 R.

1. A. Słonimski Alarm
2. Tadek z U nas, w Auschwitzu
3. W. Broniewski Bagnet na broń

Zadanie nr 4

ANTYK

1. zła, przerażaj±ca, tragiczna wiadomość
2. rodzaj czterowersowej zwrotki, zbudowanej z trzech wersów jedenastozgłoskowych i jednego pięciozgłoskowego
3. III w. p.n.e.

¦REDNIOWIECZE

1. żywotopisarstwo; rodzaj średniowiecznego piśmiennictwa poświęconego legendom, żywotom świętych, biografiom ascetów
2. Lament świętokrzyski
3. charakterystyczna dla sztuki średniowiecznej kompozycja przedstawiaj±ca trzy postacie: Chrystusa na tronie oraz Marię i Jana Chrzciciela

RENESANS

1. utwór liryczny składaj±cy się z 14 wersów, zgrupowanych na ogół w dwóch czterowierszach o charakterze opisowym i dwóch tercynach o charakterze refleksyjnym
2. np. Kazania sejmowe P. Skargi, ¦wiat zepsuty I. Krasickiego
3. nie - nie uzyskał wszechstronnego wykształcenia humanistycznego

BAROK

1. oryginalny pomysł, któremu podporz±dkowany jest utwór; ma na celu zadziwienie i zaszokowanie odbiorcy
2. Daniel Naborowski
3. np. Molier, La Fontaine, P. Corneille, J. Racine

O¦WIECENIE

1. 1765
2. sentymentalizm
3. F. Karpiński

ROMATYZM

1. postawa charakteryzuj±ca się nadmiern± uczuciowości±, skłonności± do marzeń i egzaltacji, tendencj± do poetyzacji rzeczywistości, buntem wobec obowi±zuj±cych zasad społeczno-moralnych oraz poczuciem bezsensu życia
2. propagowanie przekonania o konieczności narodowego i społecznego odrodzenia świata, prowadz±cego do zbawienia; Polska miała być Mesjaszem, która w drodze niewinnej ofiary, cierpienia i zbawienia oswobodzi Europę
3. np. J. Słowacki Smutno, mi Boże, A. Mickiewicz Sonety krymskie, Pan Tadeusz, C. K. Norwid Moja piosnka (I)

POZYTYWIZM

1. B. Prus Lalka
2. praca organiczna zakładała konieczność pracy nad każdym elementem organizmu społecznego (unowocześnienie przemysłu, rolnictwa, handlu itp.); praca u podstaw zakładała konieczność oświecenia i edukowania najniższych klas społecznych
3. mimetyzm, wierność prawdzie, determinizm, fatalizm, ukazywanie przemożnego wpływu czynników społecznych i biologicznych na moralność człowieka, obiektywizm, wprowadzanie elementów uważanych za brzydkie i brutalne

MŁODA POLSKA

1. np. modernizm, neoromantyzm, fin de siecle
2. Chochoł, Widmo, Stańczyk, Hetman, Rycerz Czarny, Upiór, Wernyhora
3. kierunek w sztuce i literaturze, którego głównym założeniem było ukazywanie świata z punktu widzenia indywidualnej wrażliwości artysty (przedstawianie ulotnych, pierwotnych wrażeń, nastrojowość, ł±czenie dźwięków, kształtów i barw); W. Podkowiński, J. Pankiewicz

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. S. I. Witkiewicz
2. wprowadzenie w niedojrzałość, dziecinność; infantylizacja
3. teoria stworzona przez S. Witkiewicza mówi±ca o takiej formie teatralnej, która byłaby zestawieniem barw, dźwięków, słów, działań pozbawionych prawdopodobieństwa życiowego; ta konstrukcja elementów pozwala odczuć twórcy i odbiorcy Tajemnicę Istnienia i doznać metafizycznego wstrz±su

LITERATURA PO 1939 R.

1. pokolenie młodych urodzonych około 1920 roku, którym II wojna światowa odebrała młodość, marzenia i ideały; pokolenie ludzi "straconych"
2. człowiek kieruj±cy się w życiu "obozow± moralności±", zachowuj±cy się jak zwierzę, którego jedynym celem jest walka o byt
3. np. H. Krall Zd±żyć przed Panem Bogiem, G. H. Grudziński Inny świat, M. Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego.

ETAP II

Zadanie nr 1

1. J. Kochanowski Pieśń o cnocie
2. W. Potocki Zbytki polskie
3. M. Sęp Szarzyński O wojnie naszej...

Zadanie nr 2

Lament świętokrzyski, Pieśń legionów, IV cz. Dziadów, III cz. Dziadów, Kordian, Lalka, Chłopi, Przedwiośnie, Ferdydurke, Rozmowy z katem

Zadanie nr 3

1. Nad głębiami A. Asnyk
2. Krzak dzikiej róży J. Kasprowicz
3. Sny o potędze L. Staff
4. Raport z oblężonego Miasta Z. Herbert
5. Ocalenie Cz. Miłosz

Zadanie nr 4

1. hymn Smutno, mi Boże
2. sonet Kowal
3. ballada Lilie
4. komedia Sk±piec
5. poemat dygresyjny Beniowski

Zadanie nr 5

1. W. Szymborska
2. A. Mickiewicz
3. M. Białoszewski

Zadanie nr 6

1. Młodziakowa z Ferdydurke
2. Rachela z Wesela
3. Izabela z Lalki
4. ¦witezianka z ballady Mickiewicza

Zadanie nr 7

1. Terencjusz
2. Z. Krasiński
3. Horacy
4. Kartezjusz
5. A. Mickiewicz
6. C. K. Norwid
7. Pascal
8. A. Mickiewicz
9. J. Kochanowski
10. J. Słowacki

Zadanie nr 8

H. Sienkiewicz, W. S. Reymont, Cz. Miłosz, W. Szymborska

Dorota M±czka, Katarzyna Szczubińska