Janina Ćwierzyk, Lucyna Tondera

Znawca przygód Tomka Wilmowskiego

Do drugiego etapu konkursu zakwalifikowało się po dwóch przedstawicieli klas IV, V i VI z największą liczbą punktów.

Etap, składający się z 10 konkurencji, został przeprowadzony na sali gimnastycznej. Przygotowano dekorację, którą częściowo stanowiły rekwizyty konkursowe.

Materiały i rekwizyty: kolorowy papier ksero; tabliczki z napisem "prawda", "fałsz" oraz odpowiedzi "a", "b", "c"; wizerunek misia koala z imieniem uczestnika; kilka arkuszy szarego papieru; sześć arkuszy kolorowego kartonu format A2, na który naniesiono kontur Afryki, a następnie rozcięto go i ponumerowano fragmenty; plastelina; sześć pudełek (np. po butach), w których umieszczono: ananasa, melon, kokos, rafię, bambus, ziarna kawy; zestaw pytań za 2 pkt., plansza z wyrazami od 1 do 12 zakryta rozciętymi kartkami; płyta (kaseta) z nagranymi odgłosami zwierząt (hiena, lew, dingo, hipopotam, słoń, wyjec, ara); pytania ciekawostki "a, b, c"; skojarzenia - kapelusz słomkowy z doszytymi kawałkami futerka, butelka z napisem "amoniak", słoik z miodem, piłeczki pingpongowe i fikus, gałąź ozdobiona listkami i małymi kiełbaskami, zegarek, sztuczne kwiatki, muszelki; trzy fragmenty tekstu w tym jeden prawdziwy do konkurencji prawda czy fałsz; krzyżówka; plansza z punktacją; pytania do krzyżówki; pisaki; numery na stoliki.

Odpowiedzi (drugi etap): I - 1. Uganda, Kenia, Egipt, Kongo, Tanganika, Somalia. 2. Zawierają kauczuk. 3. Większa od zwykłej muchy, ma duże skrzydła, w tylnej części brązowego tułowia ma trzy żółte pasy. Przenosi śpiączkę. 4. Dziobak żeruje w błotnistych dnach rzek; kolczatka zjada mrówki, termity i poczwarki tych owadów. 5. Eukaliptus. 6. Kilimandżaro - 5895 m n.p.m. 7. Trzy. 8. Kagera. 9. Brazylia, Peru, Ekwador, Panama, Boliwia, Kolumbia. 10. Morze Śródziemne i Morze Czerwone, 160 km. 11. XIX w. (1888 r.) 12. Króliki, niszczą uprawy. 13. Amazonka, dorzecze 7050 km, długość rzeki 25500 km. 14. 6671 km. 15. Góry zachodniej części Ameryki Południowej - Andy. 16. Są to torbacze. 17. Australia - Alpy Australijskie, wys. 2245 m n.p.m. Paweł Edmund Strzelecki - Polak. 18. Ustawiają blaszki brzegami do słońca, broniąc się przed nadmiernym promieniowaniem. 19. Szympansy, goryle. 20. Zebry, antylopy, strusie, bawoły, żyrafy, lwy. 21. Metys to potomek białego mężczyzny i Indianki lub białej kobiety i Indianina. Mulat to potomek przedstawicieli rasy czarnej i białej. 22. Spodnie do kostek z rafii, na głowach olbrzymie peruki ozdabiane, naszyjniki z suszonych nasion. 23. Zjawisko optyczne występujące przeważnie na pustyniach wskutek załamania i odbicia światła w warstwach powietrza o różnej gęstości. Może pokazywać złudne obrazy. 24. Ameryka Południowa. 25. Żywią się drewnem. 26. Palmy kokosowe, bananowce, drzewa akacjowe, baobaby, mimozy, kawę. 27. Po trzy. 28. Żurawie, kormorany. 29. Do 20 m. 30. Pigmeje. 31. Duże uszy, długa szyja, małe nogi, czarna sierść, tylko boki głowy i gardziel białe. Nogi pokryte sierścią w białe i czarne pasy. 32. Maniok, melony, trzcina cukrowa, kukurydza. 33. Zaprojektował linię kolejową o długości 218 km (najwyżej położoną na kuli ziemskiej). 34. Leniwce. 35. Kolibry. 36. Największe, ma 7690 km kw., wysycha. II - 1. Ananas - egzotyczny owoc. 2. Melon - owoc. 3. Kokos - owoc. 4. Rafia - włókno z drzewa palmowego do wyplatania kapeluszy, torebek itd. Indianie Yahua nosili spódnice z rafii do kostek. 5. Kawa - krzew ma owoce przypominające kształtem małe śliwki, zwane przez plantatorów czereśnią. W miąższu owoców znajdują się dwa półokrągłe spłaszczone ziarenka, które po wysuszeniu i odpowiednim przygotowaniu stają się kawą. 6. Bambus - wykorzystany na dmuchawki, inaczej świstuły. III - 1. Skrub - rozległe tereny pokryte krzaczastą, kłującą gęstwiną skarłowaciałych akacji i eukaliptusów. 2. Busz - swoisty rodzaj lasu charakterystyczny dla Australii, niezmierzone przestrzenie, gąszcz, wysokie drzewa, wiecznie zielone małe drzewka i krzewy: eukaliptusy, paprocie, araukarie, palmy, mimozy, dzikie oliwki, bukszpan. 3. Katarakty - próg rzeczny, tak jakby schody w korycie rzeki, wysokie progi tworzą wodospady - Nil. 4. Świstuła - tzw. dmuchawka, broń do celów myśliwskich i obronnych sporządzana z bambusowej rury, z której silnym dmuchnięciem strzela się małą strzałą. 5. Cyklon - burza przynosząca wiatry i ulewne deszcze. 6. Bumerang - zakrzywiony drewniany pocisk używany przez krajowców australijskich jako broń. 7. Studnia artezyjska - wody gruntowe znajdujące się na małych głębokościach. Australijczycy - krajowcy wykopali tam doły i posługując się długimi słomkami wysysali wilgoć. 8. Kanu - łódka wyżłobiona w drzewie, Indianie. 9. Fetysz - przedmiot, któremu ludy afrykańskie oddają cześć boską, każdy fetysz (kamień, kawałek drewna, kość zwierzęcia. reprezentował jakiegoś ducha. 10. Monsun - wiatr wywołany sezonowymi zmianami ciśnienia atmosferycznego znad kontynentu i oceanu, który w porze ciepłej wieje znad morza w stronę lądu, a w porze chłodnej odwrotnie; wraz ze zmianą kierunku wiatru następuje nagła zmiana pogody. 11. Sawanna - uboga roślinność, kolczaste karłowate drzewa i zarośla, obszary trawiaste. 12. Selwa - zwrotnikowy wilgotny las w dorzeczu Amazonki, porasta olbrzymie obszary. VI-1. b; 2. a; 3. a; 4. c; 5. b; 6. a; 7. a; 8. b; 9. c; 10. b; 11. b; 12. c. VII - 1. Kapelusz z doszytymi kawałkami futerka - mucha tse-tse. Tomek ubrał się na biało, ponieważ mucha nie lubi jasnego tła, a futrzane ogonki miały pełnić role wachlarzy. 2. Buteleczka z napisem "amoniak" - gdy tragarze ociągali się w czasie wyprawy, symulowali choroby. Smuga doradził P. Wilkowskiemu, aby dał im do powąchania amoniak jako najlepsze lekarstwo białych na wszelkie schorzenia. 3. Buteleczka z miodem - miodowód, ptak afrykański wiodący ludzi lub zwierzęta miodojady do ula pszczół lub w inne miejsca. 4. Piłeczki, fikus - kauczuk, nacinanie kory na drzewach, poniżej nacięcia mocowane naczynie, w które ścieka sok podobny do koziego mleka, stężanie mleczka nad ogniskiem do momentu utworzenia kauczukowej masy, podczas suszenia żółtawy sok czernieje od dymu. 5. Drzewo z kiełbaskami - drzewo, które wygląda jakby powieszono na nim parówki, szeroka korona, z górnych gałęzi zwisają na długich łodygach owoce przypominające swym kształtem i kolorem kiełbaski, wewnątrz wypełnione miękką papką. 6. Zegarek, kwiaty - ptak altannik buduje w zaroślach małe ogródki z altankami, które przyozdabia piórkami, muszelkami, kwiatami oraz błyskotkami. Altannik ukradł Tomkowi zegarek. VIII -1. fałsz; 2. fałsz; 3. prawda. IX - 1. korale, kolorowe szklane koraliki; 2. góra ducha sprowadzającego zimno; 3. nosorożec; 4. sól; 5. południowy wypoczynek; 6. król Bugandy. X - 1. piranie; 2. skrub; 3. kauczuk; 4. Andy; 5. jaguar; 6. Amazonka, 7. Dingo; 8. Sally; 9. fatamorgana; 10. rewolwer, 11. bumerang; 12. arkan; 13. wombat; hasło: przygody Tomka.

Janina Ćwierzyk
Lucyna Tondera
Myślenice, Szkoła Podstawowa nr 2

I Pytania za 2 punkty

Zawodnicy wybierają dowolny numer pytania, otrzymują 2 punkty za pełną odpowiedź. Przygotowano po 2 pytania dla każdego ucznia, pozostałe mogą służyć do ewentualnej dogrywki.

1. Wymień trzy dowolne państwa afrykańskie, które są wspomniane w lekturze.

2. Co wspólnego mają rośliny: Fikus, Hewea, Micandra?

3. Opisz wygląd muchy tse-tse i powiedz, na czym polega jej szkodliwość.

4. Wymień dwa stekowce i powiedz, czym się żywią.

5. Jak nazywa się australijska roślina występująca w 360 odmianach?

6. Podaj nazwę i wysokość najwyższej góry Afryki.

7. Ile szczytów ma Kilimandżaro?

8. Którą rzekę uważa się za źródłową Nilu?

9. Wymień trzy dowolne państwa Ameryki Południowej, o których jest mowa w lekturze.

10. Jakie morza łączy Kanał Sueski? Jaką ma długość?

11. W którym wieku w Brazylii zniesiono niewolnictwo?

12. Co przywieziono do Australii w 1788 r. w liczbie pięciu sztuk i jakie są tego skutki?

13. Która rzeka na świecie ma największe dorzecze? Podaj jej długość.

14. Długość Nilu.

15. Najwyższym szczytem jakich gór i gdzie leżących jest Aconcagua (6960 m n.p.m.)?

16. Jakie wspólne cechy mają australijskie misie koala i kangury?

17. Gdzie leży Góra Kościuszki i kto ją tak nazwał?

18. Dlaczego eukaliptusy nie dają cienia?

19. Jakie małpy afrykańskie należą do człekokształtnych?

20. Wymień trzy gatunki zwierząt sawanny afrykańskiej.

21. Kto to jest Metys, a kto Mulat?

22. Jak ubierali się Indianie Yahua?

23. Wytłumacz, co to jest fatamorgana.

24. Na jakim kontynencie żyje mrówkojad?

25. Na czym polega szkodliwość termitów?

26. Jakie rośliny można spotkać w Afryce?

27. Nosorożce to ssaki nieparzystokopytne - po ile palców mają u nóg?

28. Jakie ptaki, które żyją również w Polsce, można spotkać na Jeziorze Wiktorii w Afryce? Wymień dwa.

29. O ile metrów w Amazonce podnosi się dwa razy w roku poziom wody?

30. Jak nazywają się najmniejsi ludzie?

31. Opisz okapi, zwierzę poznane na początku XX w.

32. Jakie rośliny uprawiały Indianki Cubeo? Wymień trzy.

33. Czym wysławił się w Peru Polak Ernest Malinowski?

34. Jakie zwierzęta Ameryki Południowej mają zielonkawą sierść, która rośnie od części brzusznej ku grzbietowi?

35. Fruwające, pierzaste klejnociki Ameryki to?

36. Co wiesz ciekawego o australijskim jeziorze Eyre?

II Co to jest?

Potrzebne są pudła ponumerowane od 1 do 6. Zawodnik wybiera numer, wyjmuje zawartość, określa, co to jest i do czego służy itp. 1 punkt za prawidłową odpowiedź.

1. Ananas

2. Melon

3. Kokos

4. Rafia

5. Kawa

6. Bambus

III Znaczenie wyrazów

Plansza z wyrazami widoczna dla kibiców. Zawodnicy wybierają pola, odklejają kartkę, odczytują wyraz i wyjaśniają jego znaczenie 1-2 punktów za dobrą odpowiedź.

1. Skrub

2. Busz

3. Katarakty

4. Świstuła

5. Cyklon

6. Bumerang

7. Studnia artezyjska

8. Kanu

9. Fetysz

10. Monsun

11. Sawanna

12. Selwa

IV Głosy zwierząt

Do nagrania odgłosów można wykorzystać multimedialną encyklopedię przyrody. Zawodnicy kolejno odgadują głosy, otrzymują 2 punkty za prawidłową odpowiedź.

1. Hiena

2. Lew

3. Dingo

4. Hipopotam

5. Słoń

6. Wyjec

7. Ara

V Mapa

Zawodnicy otrzymują rozciętą mapę Afryki. Układają części, przylepiając je plasteliną do szarego papieru, wszyscy obserwują zmagania uczestników. Trzy pierwsze osoby otrzymują 3, 2, 1 pkt.

VI Ciekawostki

Prowadzący czyta pytanie i podaje trzy możliwości "a, b, c". Zawodnicy podnoszą tabliczki z prawidłową odpowiedzią. 1 punkt za prawidłową odpowiedź.

1. Ile kręgów szyjnych ma żyrafa?

a. 28

b. 7

c. 10

2. Którymi zębami są tzw. "kły słonia"?

a. siekacze

b. kły

c. zęby trzonowe

3. Mila morska - ile to kilometrów?

a. 1,6 km

b. 3 km

c. 0,5

4. Jakim zwierzętom w Afryce nie zagraża mucha tse-tse?

a. koń

b. osioł

c. bydło

5. Które narządy zmysłu są źle rozwinięte u nosorożca?

a. smak

b. wzrok

c. węch

6. Który z ptaków australijskich nazywany jest "śmiejącym Jasiem"?

a. kookabura

b. altannik

c. kakadu

7. Ile palców u jednej nogi ma struś afrykański?

a. 2

b. 3

c. 5

8. Merynos to:

a. lud australijski

b. baran

c. jaszczurka

9. Pojemność jaja emu wynosi:

a. 1 l

b. 1,5 l

c. 0,5 l

10. Wężojad sekretarz to:

a. wąż

b. ptak

c. żaba

11. Z ilu gwiazd składa się Krzyż Południa?

a. 7

b. 5

c. 6

12. Który z ssaków jest jajorodny?

a. kangur

b. królik

c. kolczatka

VII Skojarzenia

Zawodnicy określają, z czym lub z jaką historią kojarzy im się dany przedmiot. Wybierają numer skojarzenia, prowadzący prezentuje rekwizyty. Od 1 do 3 punktów.

1. Kapelusz z doszytymi kawałkami futerka

2. Buteleczka z napisem "amoniak"

3. Buteleczka z miodem

4. Piłeczki, fikus

5. Drzewo z kiełbaskami

6. Zegarek, kwiaty

VIII Prawda czy fałsz

Prowadzący czyta fragmenty tekstów. Przygotowałyśmy trzy fragmenty: o hienach i o okapi - zmienione, i prawdziwą legendę o gwiazdach. Po odczytaniu zawodnicy podnoszą tabliczkę prawda lub fałsz. 1 punkt za prawidłową odpowiedź.

1. W pobliskich krzewach rozległ się jakby jękliwy śmiech. Tomek poprawił sztucer spoczywający na jego podkurczonych nogach i położył palec na spuście.

"To na pewno hiena. Mógłbym ją zachęcić do zbliżenia się do ogniska" - pomyślał. Podniósł się i wyjął z leżącego opodal worka siano, które pozostało z karmienia koni. Postąpił kilka kroków w kierunku zarośli, skąd uprzednio dobiegał jękliwy śmiech hieny. Wziąwszy rozmach, rzucił siano w gąszcz i zadowolony z siebie dorzucił chrustu do ogniska. Śmiech hieny rozbrzmiewał po raz drugi jeszcze bliżej. Wygłodzona hiena, czując zapach siana wychyliła z gęstwiny szary łeb. Błysnęła ślepiami w kierunku ogniska. Powoli coraz bardziej wychylała spomiędzy krzewów swój pochylony do tyłu grzbiet. Jakby kulejącym krokiem zaczęła się skradać do drażniącego zapachem kąska.

2. Hunter znów zagadnął Smugę:

- Jakie jeszcze zwierzęta oprócz goryli macie zamiar łowić?

- Czy słyszał pan coś o okapi? - zapytał Smuga.

- Słyszeć to i słyszałem. Wspominał mi o tym gubernator Ugandy. Dowiedział się od Stanley, z którym sam polował, że w puszczach na zachód od Jeziora Alberta rzekomo żyje duże podobne do słonia zwierzę. Budową ma jakoby przypominać hipopotama. Krajowcy mówiąc o tym zwierzęciu używali nazwy okapi.

3. " . - Nie wypoczniemy przed drogą, gwiazdy bledną, wkrótce nastąpi dzień.

- Tak, tak, one gasną, bo w dzień są niepotrzebne. Mała modliła się, aby świeciły tylko w nocy - wtrącił Sambo.

- Co ty opowiadasz? O jakiej dziewczynce mówisz? - zapytał Tomek.

- Biały buana nie wie, skąd się gwiazdy wzięły tam na górze? - odparł Sambo pytaniem.

- Ty też nie wiesz!

- Sambo mądry, Sambo wie!

- To opowiedz nam jeszcze o tym i pójdziemy spać - zaproponował Tomek.

Sambo usadowił się wygodnie i rozpoczął murzyńską legendę o pochodzeniu gwiazd:

- W pewnej wiosce nie było nic do jedzenia. Mała dziewczynka była bardzo głodna, więc jej ojciec udał się na dalekie łowy. Nie wrócił przez cały dzień. W końcu nastała czarna noc. Mała dziewczynka, która oczekiwała w wiosce na powrót ojca, zaczęła się obawiać, że wśród ciemnej nocy nie znajdzie on drogi do domu. Modliła się więc bardzo do dobrych duchów, a potem wzięła z ogniska garść rozżarzonego popiołu i rzuciła w górę, aby przyświecał ojcu podczas wędrówki. Mała dziewczynka modliła się tak gorąco, że dobre duchy wysłuchały jej próśb i przemieniły żarzący się popiół w błyszczące gwiazdy. Od tej pory tkwią one w górze nad nami. Niektóre przybierają przeróżne kształty, na przykład kwiatów lub zwierząt, i co noc wskazują drogę zbłąkanym w ciemnościach wędrowcom".

(Szklarski A., Tomek na Czarnym Lądzie, 2002, ISBN: 83-7319-157-7. s. 180-181)

IX Znaczenie wyrazu w innym języku

Zawodnik wybiera numer od 1 do 6 i krótko wyjaśnia znaczenie wyrazu. 1 punkt za prawidłową odpowiedź.

1. same-same

2. Kilima-mandżaro

3. kifaru

4. tivi

5. sjesta

6. kabaka

X Krzyżówka

Na ścianie jest wywieszona duża krzyżówka, widoczna dla publiczności. Zawodnicy losują pytanie, udzielają odpowiedzi i wpisują rozwiązanie. 1 punkt za prawidłową odpowiedź, 2 punkty za rozwiązanie hasła.

1. Mięsożerne, żarłoczne ryby wielkości naszych płotek, o ostrych zębach, postrach wód Ameryki Południowej.

2. Rozległe tereny porośnięte krzaczastą kłującą gęstwiną, pełną skarłowaciałych akacji i eukaliptusów.

3. Naturalne bogactwo puszcz brazylijskich, inaczej "łzy drzewa".

4. Potężne góry w zachodniej części Ameryki Południowej.

5. Groźny zwierz o czerwono-żółtej sierści i czarnych cętkach, zaatakował Tomka i Nowickiego.

6. Największa rzeka Ameryki Południowej.

7. Pies Sally, który stał się własnością Tomka.

8. Dziewczynka zagubiona w skrubie.

9. Jak nazywa się zjawisko optyczne inaczej miraż występujące przeważnie na pustyniach w skutek załamania i odbicia światła w warstwach powietrza mogą ukazywać złudne obrazy?

10. Co ofiarował Smuga Tomkowi?

11. Zakrzywiony, drewniany pocisk, broń australijskich krajowców.

12. Jak nazywa się sznur, inaczej lasso?

13. Australijski torbacz podobny do świstaka.