Bo�ena Ratajczak-Olszewska
Kierownik Wydzia�u Promocji Biblioteki
Pedagogiczna Biblioteka Wojew�dzka w Opolu

Biblioteki, podobnie jak inne instytucje o�wiatowe, a tak�e kulturalne, wchodz� w sk�ad tzw. systemu wychowania r�wnoleg�ego, kt�rego zadaniem jest wspieranie dzia�alno�ci wychowawczej szk�. Biblioteka pedagogiczna, z racji funkcji statutowych jakie pe�ni, w spos�b szczeg�lny wspomaga realizacj� program�w nauczania i wychowania, s�u�y doskonaleniu zawodowemu nauczycieli, wspiera edukacj� informacyjn� i kulturaln� uczni�w. Tak�e w PBW w Opolu gromadzenie, w�a�ciwe opracowanie i udost�pnianie zbior�w pomaga kadrze o�wiatowej korzysta� z najnowszych �r�de� wiedzy i informacji s�u��cych realizacji programu wychowawczego czy profilaktycznego szko�y. Aby u�atwi� selekcj� zbior�w opracowywane s� na bie��co zestawienia bibliograficzne, towarzysz�ce konferencjom metodycznym lub wystawom nowo�ci, np. w roku ubieg�ym do dyspozycji nauczycieli pozostawa�y bibliografie tematyczne opracowane przez El�biet� Trojan "Wychowawca w dobie przemian edukacyjnych", "Wspomaganie rozwoju dzieci niepe�nosprawnych", "Wychowanie seksualne i prorodzinne jako zadanie profilaktyczne". My�l�, �e podobne us�ugi �wiadczone s� we wszystkich bibliotekach pedagogicznych z po�ytkiem dla u�ytkownik�w, dlatego chcia�abym zwr�ci� uwag� na inne osi�gni�cia naszej plac�wki, kt�re wi��� si� z zakresem dzia�ania Wydzia�u Promocji Biblioteki PBW w Opolu. Wydzia� rozpocz�� prac� w ko�cu 1999 roku i podj�� dzia�alno�� propagandowo-promocyjn�, dydaktyczn�, instrukcyjno-metodyczn� oraz badania czytelnicze. W szczeg�lno�ci specjalizujemy si� w szeroko rozumianym kszta�ceniu u�ytkownik�w informacji, zw�aszcza w zakresie edukacji czytelniczej i medialnej. Pedagogiczna Biblioteka Wojew�dzka w Opolu poprzez dzia�alno�� Wydzia�u Promocji Biblioteki pe�ni dla wielu nauczycieli i ich uczni�w funkcj� interdyscyplinarnej pracowni dydaktycznej, gdzie uczniowie mog� uczy� si� jak samodzielnie zdobywa� wiedz�, a nauczyciele i wychowawcy poznaj� mo�liwo�ci zastosowania r�nych �r�de� informacji w procesie nauczania i wychowania. Program edukacji czytelniczej i medialnej, r�norodno�� form pracy pedagogicznej, zw�aszcza zespo�owych i zbiorowych, realizowanych przez pracownik�w biblioteki w ci�gu ostatnich czterech lat, pozwoli�y nam zdoby� ciekawe do�wiadczenia, tak�e w zakresie prezentowanej tematyki, mo�emy te� jednoznacznie stwierdzi�, �e nasza biblioteka nie tylko wspomaga realizacj� programu wychowawczego w szkole, ale sama prowadzi dzia�alno�� wychowawcz�.

Szczeg�lnym zainteresowaniem w naszych kontaktach ze �rodowiskiem o�wiatowym ciesz� si� oczywi�cie nauczyciele-bibliotekarze. W zwi�zku z konieczno�ci� rozpoznania potrzeb tej kategorii odbiorc�w naszych us�ug prowadzimy badanie ankietowe stanu bibliotek szkolnych wojew�dztwa opolskiego. Dotychczas opracowane s� wyniki bada� dla szk� podstawowych, w fazie ko�cowego opracowania znajduj� si� wyniki bada� dla szk� gimnazjalnych. Jedno z pyta� naszej ankiety dotyczy�o w�a�nie udzia�u biblioteki w programie wychowawczym szko�y. Na 145 bibliotek szk� podstawowych 134 biblioteki (92,41%)^[1] deklaruj� udzia� w programie wychowawczym szko�y. Z bada� ankietowych wynika, �e plan pracy biblioteki jest dostosowywany do programu wychowawczego szko�y, niekt�rzy bibliotekarze pisz� te� o udziale w jego konstruowaniu. Przyk�adowe wypowiedzi z ankiet to : "bibliotekarz bierze udzia� w tworzeniu programu wychowawczego szko�y i jego ewaluacji", "bibliotekarz jest cz�onkiem nauczycielskiego zespo�u wychowawczego i bierze aktywny udzia� w jego pracach." Bibliotekarze okre�laj� swoj� rol� w realizacji programu wychowawczego jako "doradcz�" i "wspomagaj�c�". Ich dzia�ania obejmuj�: gromadzenie i udost�pnianie zbior�w, budowanie warsztatu informacyjnego z uwzgl�dnieniem specyficznych potrzeb spo�eczno�ci szkolnej, przygotowywanie materia��w ( b�d� pomoc w ich wyborze) do lekcji wychowawczych i poszczeg�lnych przedmiot�w, organizowanie lub wsp�organizowanie imprez szkolnych ( apele, konkursy, spotkania z autorem, spektakle szkolne ), wsp�prac� z samorz�dem szkolnym itp. Ponadto jeden bibliotekarz poda�, i� uczestniczy w pracach zespo�u wychowawczego szko�y. Z kolei na 42 ankietowane biblioteki gimnazjalne tylko 23 plac�wki odpowiedzia�y na pytanie dotycz�ce udzia�u biblioteki w programie wychowawczym szko�y. Biblioteki w 6 gimnazjach uczestnicz� w jego tworzeniu, co jest prawdopodobnie r�wnoznaczne z dostosowaniem planu pracy biblioteki szkolnej do programu wychowawczego szko�y. W 2 bibliotekach istnieje zesp� wychowawczy. Praca k� bibliotecznych, wystawy, konkursy, imprezy czytelnicze, organizowane lub wsp�organizowane przez bibliotekarzy dla �rodowiska szkolnego czy spo�eczno�ci lokalnej maj� swoje walory wychowawcze , tym wi�ksze im bardziej w ich tworzenie jest zaanga�owana m�odzie�. Oczywistym jest, �e te dzia�ania musz� si� wi�za� z gromadzeniem zbior�w i budow� odpowiedniego warsztatu informacyjnego. Kwestionariusz ankiety dla bibliotek szk� gimnazjalnych wzbogacili�my o pytanie dotycz�ce realizacji program�w profilaktycznych szko�y. Jedna biblioteka bra�a udzia� w programie profilaktycznym "Przeciw agresji", nie podano jednak dok�adniejszych informacji. Prawdopodobnie w �adnym gimnazjum nie powsta� zesp� ds. edukacji prozdrowotnej. Tylko 5 bibliotek wsp�pracuje w realizacji programu wychowawczego z pedagogiem szkolnym i piel�gniark�, 10 z organizacjami i instytucjami prowadz�cymi profilaktyk� uzale�nie� i patologii (np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne, Towarzystwo Rodzin i Przyjaci� Dzieci Uzale�nionych w Opolu, zak�ady opieki zdrowotnej, odpowiednie kom�rki w�adz lokalnych ). Zakres wsp�pracy obejmuje: gromadzenie zbior�w i materia��w pomocniczych po�wi�conych profilaktyce uzale�nie� czy szerzej edukacji prozdrowotnej, pozyskiwanych np. w/w instytucjach zajmuj�cych si� t� tematyk�,, budowanie warsztatu informacyjnego, np. 1 biblioteka tworzy kartotek� po�wi�con� patologiom, 1 wsp�pracy z rodzicami, 1 zagro�eniom, 1 narkomanii, lekcje i prelekcje 2 biblioteki, np. przeprowadzane przez pracownik�w poradni psychologiczno-pedagogicznych, 1 biblioteka przygotowa�a Olimpiad� Promocji i Zdrowego Stylu �ycia, 1 wsp�organizowa�a imprezy po�wi�cone zdrowiu.

Na pe�ne wnioski dotycz�ce udzia�u bibliotekarza szkolnego w realizacji program�w wychowawczych i profilaktycznych przyjdzie pora po przebadaniu bibliotek szk� ponadgimnazjalnych, mo�emy jednak ju� dzi� zauwa�y�, �e s� to g��wnie dzia�ania wspomagaj�ce, obejmuj�ce:

• udostďż˝pnianie zbiorďż˝w , przygotowanie materia��w (w tym materia��w do lekcji bibliotecznych) bďż˝dďż˝ pomoc w ich doborze, wymiana doďż˝wiadczeďż˝,
• wspďż˝organizowanie konkursďż˝w, imprez czytelniczych , przygotowywanie wystaw.

Aby podkre�li� wag� problematyki wychowawczej w dzia�alno�ci biblioteki szkolnej, a tak�e wskaza� bardziej aktywne mo�liwo�ci dzia�ania na rzecz uczni�w, nauczycieli, rodzic�w i �rodowiska lokalnego, pracownicy PBW w Opolu pod kierunkiem pani Wicedyrektor Miros�awy Grabowskiej, we wsp�pracy z Opolskim Studium O�wiaty Doros�ych "Andragog" przygotowali ju� w 2001 roku, po pierwszym etapie bada� ankietowych, ofert� kursu dla nauczycieli bibliotekarzy "Wychowawcza rola biblioteki szkolnej" w ramach edycji Grant�w Edukacyjnych Opolskiego Kuratora O�wiaty. Program obejmowa� nast�puj�ce zagadnienia:

1. Budowa i korzystanie z tradycyjnego i nowoczesnego warsztatu informacyjnego biblioteki, obejmuj�cego problematyk� wychowawcz� w celu wykorzystania go we wspomaganiu rozwoju osobowego ucznia;
2. Biblioteka szkolna warsztatem pracy samokszta�ceniowej ucznia i nauczyciela;
3. Zastosowanie technologii informatycznej i wykorzystanie nowoczesnych medi�w w realizacji zada� wychowawczych biblioteki szkolnej;
4. Kszta�towanie kultury czytelniczej ucznia;
5. Dzia�alno�� wychowawcza bibliotekarza - kszta�towanie w�a�ciwej postawy uczni�w do otoczenia na bazie tekst�w literackich (technika dialogu i dramy);
6. Problematyka wychowawcza w pracy biblioteki szkolnej ze szczeg�lnym uwzgl�dnieniem programu �cie�ki mi�dzyprzedmiotowej "Edukacja czytelnicza i medialna". Metoda projekt�w w pracy biblioteki szkolnej.

Kurs pierwotnie przewidziany by� dla jednej, 25 osobowej grupy, du�e zainteresowanie spowodowa�o utworzenie r�wnie� drugiej 25 osobowej grupy. W ramach tego kursu uczestnicy poznali aktywne metody pracy z czytelnikiem, w tym metod� projekt�w. Scenariusze, kt�re opracowane zosta�y w ramach zaj��, np. Rok patrona szko�y, Nie pij�, nie pal�, jestem zdrowy, Przeciw agresji, mia�y u�atwi� bibliotekarzowi pe�nienie funkcji inspiratora i koordynatora m. in. program�w wychowawczych lub profilaktycznych szko�y. Elementy tego kursu znajduj� si� obecnie w nowej bibliotecznej ofercie szkoleniowej dla bibliotekarzy szkolnych na rok szkolny 2003/2004.

Pracownicy Wydzia�u Promocji wspieraj� swoj� wiedz� i do�wiadczeniem nauczycieli realizuj�cych �cie�k� edukacja prozdrowotna na wszystkich poziomach nauczania. Pocz�tkiem zintensyfikowanej wsp�pracy w tym zakresie sta�a si� w 2002 roku wystawa biblioteczna Zdrowie to nie wszystko, ale wszystko jest niczym bez zdrowia, opracowana przez pani� Ma�gorzat� Pot�p�. Wystawa, adresowana do uczni�w i nauczycieli wszystkich typ�w szk�, obejmowa�a materia� ikonograficzny, literatur�, �rodki audiowizualne po�wi�cone:

1. Zdrowiu jako poj�ciu
2. Promocji zdrowia
3. Edukacji prozdrowotnej
4. Higienie osobistej i otoczenia
5. Higienie psychicznej
6. �ywno�ci i �ywieniu
7. Aktywno�ci fizycznej
8. Substancjom szkodliwym i profilaktyce uzale�nie�
9. Bezpiecze�stwu i pierwszej pomocy
10. Cz�owiekowi w �rodowisku
11. Stylowi �ycia

Osobno wydzielone zosta�y materia�y z edukacji prozdrowotnej dla najm�odszych - przedszkolak�w i uczni�w klas I-III szko�y podstawowej oraz materia�y metodyczne i szkoleniowe. Na wyra�ne �yczenie nauczycieli ekspozycja prezentowana by�a ponad rok w budynku PBW w Opolu. Edukacji prozdrowotnej i samej wystawie podporz�dkowana zosta�a w tym czasie nasza praca merytoryczna. Wystaw� zwiedzi�o wraz z opiekunami ponad 800 uczni�w, materia�y wystawowe zosta�y wypo�yczone m. in. do Publicznej Szko�y Podstawowej nr 1 w Dobrzeniu Wielkim, gdzie skorzysta�o z niej 450 uczni�w i nauczycieli oraz do Miejskiego O�rodka Kultury w G�ubczycach, gdzie odwiedzali j� uczniowie, nauczyciele, a tak�e inni mieszka�cy miasta.

Jedn� z najpopularniejszych form us�ug edukacyjnych w naszej bibliotece a tak�e t�, na kt�r� jest najwi�ksze zapotrzebowanie ze strony nauczycieli, s� lekcje biblioteczne. Przyk�adowo w roku ubieg�ym przeprowadzili�my 299 godzin lekcji wspomagaj�cych realizacj� r�nych �cie�ek edukacyjnych w szkole. Lekcje towarzyszy�y r�wnie� wystawie prozdrowotnej, a zainteresowanie t� tematyk� sprowokowa�o nas do zmiany sposobu szkolenia u�ytkownik�w w tym zakresie. W miejsce pojedynczych tematycznych lekcji bibliotecznych zaproponowali�my szko�om cykl szkole� w okresie p�rocznym czy te� semestralnym. Nawi�zali�my kontakt z Publicznym Gimnazjum nr 5 w Opolu i w��czyli�my si� w realizacj� ich programu przeciwdzia�ania agresji w szkole w ramach realizowanych przez to gimnazjum zada� "Szko�y z klas�". W czteromiesi�cznym cyklu przeprowadzili�my lekcje biblioteczne w naszej plac�wce dla 21 klas gimnazjum i wszystkich nauczycieli, ��cznie w zaj�ciach wzi�o udzia� 498 os�b. Lekcje mia�y za zadanie z jednej strony zaznajomi� u�ytkownik�w z warsztatem informacyjnym i r�nymi �r�d�ami wiedzy, w tym audiowizualnymi i elektronicznymi na temat agresji, zapozna� z programami profilaktycznymi, ze szczeg�lnym uwzgl�dnieniem tych, kt�re kszta�tuj� postawy prospo�eczne i prozdrowotne, jak np. program "Trzy ko�a" autorstwa Barbary Wolniewicz-Grzelak^[2], z drugiej nauczy� asertywno�ci jako kompetencji, kt�re mog� s�u�y� rozwojowi dziecka, kszta�towaniu umiej�tno�ci porozumiewania si�, rozwi�zywaniu problem�w, podejmowaniu trafnych decyzji, kszta�towaniu w�a�ciwych postaw emocjonalnych, spo�ecznych i moralnych. Tematyka spotka�, na kt�r� bardzo �ywo, a nawet �ywio�owo reagowa�a m�odzie� gimnazjalna, prowokowa�a nieprzewidziane sytuacje wychowawcze, z kt�rymi jako bibliotekarze specjalizuj�cy si� w prowadzeniu lekcji bibliotecznych dla u�ytkownik�w, nie mieli�my dotychczas do czynienia. Obserwowali�my m. in. agresywne zachowania uczni�w w stosunk�w do swoich wychowawc�w, co przynajmniej z pobie�nej obserwacji mog�oby wskazywa� na jakie� problemy wychowawcze w klasie. Stawia to przed nami dodatkow� konieczno�� pog��biania swoich kompetencji zawodowych, ale tak�e pe�niejszego zrozumienia i wsp�pracy ze strony opiekun�w grup, kt�rzy niejednokrotnie powinni, naszym zdaniem, kontynuowa� podejmowan� tematyk� czy te� rozwi�zywa� ujawnione podczas zaj�� konflikty na lekcjach w szkole. Rozmowy na ten temat z odwiedzaj�cymi nas nauczycielami by�y bardzo trudne. My�l�, �e odwiedzaj�cy nas nauczyciele nie zawsze do ko�ca u�wiadamiaj� sobie, �e zar�wno nauczanie, jak i wychowanie prowadz� nie tylko w budynku szkolnym, ale i poza nim, a wizyta w bibliotece pedagogicznej nie jest przypadkowa czy jednorazowa. Dla nas jako bibliotekarzy PBW w Opolu jest spraw� bardzo istotn�, aby nasza praca pedagogiczna wpisywa�a nasz� instytucj� na sta�� list� sojusznik�w szk�, a nie tylko zaspakaja�a indywidualne potrzeby, kt�rych lawina ujawni�a si� zw�aszcza w okresie awansu zawodowego nauczycieli.

Druga szko�a, kt�ra podj�a nasze wyzwanie organizacji cyklu spotka� to Publiczne Gimnazjum nr 1 w Opolu, realizuj�ce program profilaktyki uzale�nie� w ramach stara� o tytu� Szko�y promuj�cej zdrowie. Tym razem, r�wnie� ze wzgl�du na wielko�� szko�y, zaj�cia przygotowane przez pracownic� biblioteki w ramach programu zapobiegania paleniu papieros�w w�r�d m�odzie�y odbywa�y si� w pomieszczeniach gimnazjum. Uczniowie mogli zapozna� si� z materia�ami o tematyce prozdrowotnej zgromadzonymi na wystawie oraz uczestniczy� w zaj�ciach z edukacji antynikotynowej, opartych na Programie profilaktycznym dla m�odzie�y, nauczycieli i rodzic�w Spr�buj�...^[3]. W ramach zaj�� uczniowie poznawali r�norodne aspekty uzale�nie�: zdrowotne, psychologiczne, spo�eczne i finansowe. Wa�nym elementem zaj�� by�o uzmys�owienie uczniom jak wysokie s� koszty uzale�nienia od nikotyny. Ponadto promowany by� zdrowy tryb �ycia oraz zachowania asertywne, pozwalaj�ce dokonywa� �wiadomych wybor�w w r�nych sytuacjach, tak�e tych zwi�zanych z na�ogami. W szkoleniach tych wzi�o udzia� 694 os�b, a ich tematyka by�a kontynuowana przez szkolne koordynatorki programu profilaktyki antynikotynowej. Ukoronowaniem tegorocznych dzia�a� by� Szkolny Dzie� Promocji Zdrowia, przygotowany przez uczni�w gimnazjum dla rodzic�w i �rodowiska lokalnego, w kt�rym bra�a udzia� r�wnie� nasza plac�wka. Podczas tego Dnia m�odzie� przygotowywa�a plakaty przestrzegaj�ce przed na�ogiem nikotynowym. Dzia�ania podj�te w ramach programu profilaktyki antynikotynowej b�d� kontynuowane, a ich ewaluacja zostanie przeprowadzona po zako�czeniu cyklu szkole� w przysz�ym roku. Mo�emy jednak�e zauwa�y�, i� wielu uczni�w gimnazjum pali papierosy lub przynajmniej ich pr�bowa�o, cz�sto uwa�aj�c, �e dodaje im to powagi, bo "tak robi� doro�li". Nie wiedz� przy tym, jakie s� skutki palenia, twierdz�, �e rzetelne i naukowe informacje powstrzyma�yby ich przed na�ogiem. Tym wi�ksza waga wdra�ania program�w profilaktycznych, w kt�rych biblioteka pedagogiczna mo�e by� istotnym - obok nauczycieli, rodzic�w, pedagoga i piel�gniarki szkolnej - ogniwem szkolenia uczni�w.

Wydzia� Promocji Biblioteki prowadzi r�wnie� szkolenia dla specjalnej kategorii uczni�w. Wsp�praca z Zespo�em Szk� Specjalnych w Opolu trwa ju� cztery lata i obejmuje obecnie klasy V i VI, a wi�c okres doskonalenia umiej�tno�ci czytania i pisania. Na pocz�tku klasy pi�tej prowadzimy rozmowy w celu rozpoznania adresata naszych dzia�a�, zbieramy dane okre�laj�ce profil grupy: wiek, liczebno��, zdolno�ci i ograniczenia uczni�w. Okre�lamy potrzeby grupy w ramach programu Lekcji biblioteczny w szkole specjalnej Ireny Boreckiej^[4], kt�ry tylko w minimalnym stopniu realizowany jest w bibliotece szkolnej. Nasza praca z t� kategori� u�ytkownik�w skupia si� g��wnie na wspomaganiu nauczyciela w nauce czytania, pisania i podstaw matematyki, przede wszystkim z wykorzystaniem multimedialnych program�w edukacyjnych niedost�pnych w szkole. Stosujemy r�ne aktywizuj�ce metody pracy, tak�e elementy biblioterapii, z wykorzystaniem materia��w alternatywnych dla ksi��ki (filmy, p�yty, kasety, CD-ROMy, fotografie, reprodukcje, przezrocza, internet), zw�aszcza podczas lekcji tematycznych, kt�re s�u�� ugruntowaniu wiedzy zdobytej na innych lekcjach w szkole. Pozytywn� stron� tych spotka� jest dla dzieci prze�amywanie barier osobistych, rozwijanie kontakt�w i kszta�cenie umiej�tno�ci pracy w grupie, a dla naszej instytucji postrzeganie jej jako biblioteki otwartej na potrzeby �rodowiska o�wiatowego. Musz� tutaj doda�, �e jeste�my jedyn� bibliotek�, kt�ra zgodzi�a si� na sta�� wsp�prac� ze szko�� specjaln� w ramach programu kszta�cenia u�ytkownik�w informacji.

Zadania, jakie realizujemy prowadz�c zaj�cia z edukacji czytelniczej i medialnej pozwalaj� nam w og�le traktowa� klas�, nie tylko ze szko�y specjalnej, jako grup� biblioterapeutyczn�, dlatego planujemy poszerzenie naszej wiedzy w tym zakresie. Jeden z pracownik�w biblioteki, w ramach swojego awansu zawodowego, b�dzie przez najbli�sze trzy lata doskonali� swoje kompetencje zawodowe w zakresie biblioterapii. Planujemy r�wnie� uj�cie tej tematyki w wewn�trznym doskonaleniu zawodowym pracownik�w PBW w Opolu.

Osobn� kategori� u�ytkownik�w biblioteki o specjalnych potrzebach s� u nas ostatnio czytelnicy niewidomi i s�abo widz�cy. Od tego roku w PBW w Opolu cz�onkowie Polskiego Zwi�zku Niewidomych mog� korzysta� m. in. ze zbioru ksi��ek m�wionych na kasetach magnetofonowych na specjalnych zasadach.

Wskazane kierunki dzia�a� w zakresie wspierania szko�y w realizacji program�w wychowawczych i profilaktycznych b�d� kontynuowane i dopracowywane w nast�pnych latach, zgodnie z sugestiami i oczekiwaniami nauczycieli. Na zako�czenie chcia�abym jeszcze raz wr�ci� do stwierdzenia, i� poprzez r�ne formy pracy pedagogicznej i promocyjnej sami prowadzimy dzia�alno�� wychowawcz�. Na przyk�ad w tym roku sprowadzili�my z Centrum Dziedzictwa Kulturowego �l�ska w Katowicach wystaw� "Zabytki regionu w Twoim obiektywie", kt�rej otwarcie po��czone zosta�o z og�oszeniem kolejnej edycji konkursu fotograficznego dla dzieci i m�odzie�y w ramach edukacji regionalnej. Z kolei Stowarzyszenie Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie udost�pni�o nam ekspozycj� "�ydzi w Polsce. Swoi czy obcy?", przybli�aj�ca histori� �yd�w na ziemiach polskich. Otwarciu wystawy towarzyszy�o spotkanie metodyczne z dr Piotrem Troja�skim dotycz�ce trudnego, tak�e wychowawczo, problemu wsp�czesnego nauczania o Holocau�cie. W pa�dzierniku planujemy otwarcie wystawy po�wi�conej czytelnictwu dzieci i m�odzie�y, poruszaj�cej ponadto problematyk� specyficznych trudno�ci w nauce czytania i pisania, a wi�c prac� z dzieckiem trudnym oraz zagadnienie biblioterapii, z za�o�enia opartej na fakcie czytelnictwa. Osi� tematyczn� wystawy b�dzie szeroko poj�ta kultura czytelnicza ucznia i jej kszta�towanie jako wa�ny element pracy wychowawczej biblioteki i szko�y.

Referat wyg�oszony na konferencji "Diagnostyczna i terapeutyczna funkcja biblioteki szkolnej", Wroc�aw, 25-26 wrze�nia 2003